Các khí độc trong ao nuôi tôm

Khác với nuôi tôm sú thâm canh (mật độ tối đa 30 – 40 con/m²), tôm chân trắng được nuôi với mật độ cao hơn, ít nhất gấp 2 lần. Bên cạnh đó, trong nuôi tôm sú, khí độc NO₂ ít hiện diện hơn so với nuôi tôm chân trắng.

Một ao nuôi tôm thẻ chân trắng

Có rất nhiều trường hợp, khi kiểm tra chất lượng nước ao nuôi tôm chân trắng, theo thói quen khi nuôi tôm sú, người nuôi chỉ kiểm tra NH₃ và không phát hiện sự hiện diện của chúng trong môi trường nước, tuy nhiên tôm vẫn lờ đờ, sốc, đỏ thân, bỏ ăn, có dấu hiệu chậm tăng trưởng, nổi đầu và chết. Các kiểm tra sâu hơn sau đó với các kỹ thuật viên có kiến thức chuyên sâu và am hiểu về chu trình chuyển hóa vật chất trong ao nuôi cho thấy NO₂ tồn tại trong ao nuôi với hàm lượng rất cao.

Giải quyết vấn đề này, tôm nuôi sẽ hoạt động tích cực trở lại và tăng trưởng tốt. Tuy vậy, như đã nói ở trên, vì tôm chân trắng được nuôi thâm canh với mật độ rất cao và hàng ngày một lượng lớn thức ăn giàu dinh dưỡng được bổ sung vào ao nuôi, do vậy mà việc xử lý các khí độc trong ao nuôi tôm chân trắng không hề đơn giản.

Ammonia tồn tại trong môi trường nước ở hai dạng NH₄⁺ (dạng ion) và NH₃ (dạng không ion), dạng ion ít gây độc cho tôm, trong khi đó dạng không ion lại gây độc cho tôm. Hàm lượng NH₃ hiện diện trong môi trường nước phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó pH và nhiệt độ là hai hai yếu tố quan trọng nhất, nhìn chung nếu nhiệt độ càng cao, pH càng cao, hàm lượng ôxy thấp thì tính độc NH₃ càng cao, tuy nhiên nếu độ mặn gia tăng thì tính độc của chúng giảm chút ít nhưng không đáng kể.

Tỷ lệ NH₃ (%) trong nước theo nhiệt độ và pH ở độ mặn 0 – 5 ‰ (Creswell, R.L., 1993)

Nguồn: Nguyễn Phú Hòa – Chất lượng môi trường nước trong nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM.

Tỷ lệ NH₃ (%) trong nước theo nhiệt độ và pH ở độ mặn 0 – 40 ‰ (thep Creswell, R.L., 1993)

Nguồn: Nguyễn Phú Hòa – Chất lượng môi trường nước trong nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM.

Hàm lượng NH₃ và NO₂ cao trong môi trường nước gây độc trên tôm nuôi, biểu hiện rõ nhất là tôm chậm tăng trưởng, giảm ăn, nổi đầu, chết dần hàng ngày, nếu tính trạng kéo dài tôm sẽ giảm sức đề kháng, tích tụ NH₃ và NO₂ nhiều trong cơ thể và dẫn đến dễ nhiễm bệnh khác như phân trắng, EMS, hội chứng gan tụy cấp, đen mang, đốm trắng, hoại tử cơ…

Quá trình Nitrate hóa

Quá trình nitrat hóa là một quá trình sinh học mà ở đó vi khuẩn nitrat hóa sẽ ôxy hóa amonia (độc cho tôm) thành nitrat (không độc cho tôm) thông qua sự hình thành nitrit (gây độc cho tôm) trong điều kiện có ôxy (Ritmann và Mac Carty, 2001).

Quá trình này gồm hai giai đoạn:
Giai đoạn 1: amonia (NH₃) biển đổi thành NO₂^-
Giai đoạn 2: NO₂^- biến đổi thành NO₃^-

Giai đoạn thứ nhất, nhóm vi khuẩn nitrit như Nitrosomonas spp và Nitrosococcus spp đóng vai trò chủ yếu, trong khi đó giai đoạn 2, nhóm vi khuẩn nitrat hóa như Nitrobacter spp và Nitrospira spp là những nhân tố chính thúc đẩy quá trình.

Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất của quá trình này là nhóm vi khuẩn nitrat hóa có tốc độ phát triển rất chậm và đấy là vấn đề hết sức quan trọng. Khi NH₃ bắt đầu hiện diện thì quần thể vi khuẩn ôxy hóa ammnium bắt đầu phát triển, tuy nhiên chúng cần đến 02 tuần để đạt trạng thái ổn định. Bên cạnh đó, các nhóm vi khuẩn nitrat hóa là nhóm vi khuẩn hiếu khí bắt buộc, điều này có nghĩa là ôxy đóng vai trò quan trọng trong quá trình nitrat hóa, trong khi đó quá trình biến đổi NH₃ thành nitrit thì cần hàm lượng ôxy nhỏ hơn nhiều.

Chính vì vậy, khi hàm lượng ôxy bị hạn chế, NH₄⁺ vẫn có thể bị ôxy hóa chuyển sang NO₂^-, nhưng chúng sẽ tích lũy trong nước ao, kết quả là hàm lượng NO₂^- tăng cao và gây độc cho tôm. Quá trình này thường xảy ra trong ao thiếu ôxy do không được sục khí đầy đủ hoặc có sự tồn tại những khu vực yếm khí (góc chết) trong ao.

Các biện pháp kiểm soát tích lũy Nitrite và cách phòng ngừa

Biện pháp phòng ngừa khí độc NO₂

Chu trình Nitơ

- Cải tạo ao nuôi hoàn chỉnh, bùn và chất cặn bã phải được loại bỏ hoàn toàn ra khỏi ao nuôi trước khi bắt đầu vụ mới.

- Sử dụng các sản phẩm vi sinh chất lượng và đáng tin cậy có chứa nhóm vi khuẩn nitrat (Nitrosomonas spp và Nitrobacter spp) định kỳ và liên tục suốt vụ.

- Sử dụng kết hợp Yucca định kỳ để giảm NH₃, thông qua đó giảm hàm lượng NO₂. Sử dụng enzyme thúc đẩy nhanh quá trình phân hủy hữu cơ.

- Duy trì mật độ tảo có lợi trong ao ổn định.

- Cung cấp đầy đủ ôxy trong ao nuôi, bố trí quạt nước hợp lý tránh các “góc chết” trong ao và xi-phông loại bỏ chất hữu cơ thường xuyên (xem thêm thiết bị tăng cường ôxy đáy thủy sản).

- Quản lý cho ăn tốt, tránh cho ăn dư thừa.

Cách xử lý sự cố phát sinh khí độc NO₂

Rất nhiều ao nuôi tôm chân trắng – chiếm khoảng 80% khi kiểm tra khí độc NO₂ đều cho thấy chúng hiện diện với hàm lượng cao, cá biệt có những trường hợp hàm lượng khí độc NO₂ vượt ngưỡng cho phép khi tôm nuôi chưa đạt tới 30 ngày tuổi. NO₂ và NH₃ thường xuất hiện trong ao tôm chân trắng, tuy nhiên nhiều trường hợp chỉ có NO₂ tồn tại ở mức cao, trong khi NH₃ thì có hàm lượng thấp hoặc không phát hiện.

NO₂ rất ít khi được phát hiện trong ao nuôi tôm sú, nhưng với tôm chân trắng thì NO₂ thực sự là vấn đề mà người nuôi tôm tại Việt Nam thường gặp phải. Rất nhiều người nuôi tôm quản lý thức ăn rất tốt, không có tình trạng dư thừa, nhưng NO₂ vẫn xuất hiện trong ao nuôi của họ. Có ba nguyên nhân chính yếu dẫn đến tình trạng trên:

- Tôm chân trắng được nuôi với mật độ cao, do đó hàng ngày một lượng lớn thức ăn được cho vào ao nuôi, mặc dù thức ăn không dư thừa nhưng thực tế chỉ có khoảng 30% – 40% lượng thức ăn ăn vào hỗ trợ cho quá trình tăng trưởng (để có FCR 1:1), khoảng 60 % - 70% lượng thức ăn bài tiết ra ngoài và gây nên tình trạng ô nhiễm hữu cơ trong ao nuôi và qua đó làm phát sinh NH₃ và NO₂.

- Vi sinh vật hữu ích không tồn tại trong ao nuôi hoặc tồn tại với mật số rất thấp không đủ để chuyển hoá hoàn toàn các khí độc thành NO₃ không độc cho tôm.

- Hàm lượng ôxy không được cung cấp đầy đủ dẫn đến chu trình Nitrat hoá không diễn ra hoàn toàn và dẫn đến việc tích tụ NO₂ trong ao nuôi (như giải thích ở trên), bên cạnh đó nó cũng làm giảm mật số vi sinh vật hữu ích trong ao.

Một trong những quan sát cảm quan dễ thấy nhất khi ao nuôi có sự tồn tại của NO₂ là tôm nuôi thiếu linh hoạt, lờ đờ, chậm tăng trưởng và bắt mồi kém, đôi khi phát hiện tôm chết ở dưới ao, hoặc trong vó mà không đánh giá được nguyên nhân ban đầu.

Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Phú Hòa – Chất lượng môi trường nước trong nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM.

2. Trương Quốc Phú, Vũ Ngọc Út  dịch - Quản lý chất lượng nước ao nuôi thủy sản (Water quality for aquaculture – Claude E.Boyd – Đại học Auburn, Alabama 36894, USA) – Bộ môn Khai Thác và Nuôi Trồng Thủy Sản.

3. Yoram Avnimelech, Peter De Schryver, Mauricio Emmericiano, Dave Kuln, Andrew Ray, Nyan Taw – Biofloc Tecnology – A Practical Guide Book – Second Edition – Technion Israel Institute of Technology – Public by World Aquaculture Society.

4. Nguồn: VinhthinhBiostadt

Tags: khí độc trong ao nuôi tôm, khắc phục khí độc ao nuôi tôm, quản lý khí độc ao nuôi tôm, ảnh hưởng khí độc đối với tôm