Chanh leo xuất khẩu giúp đồng bào Thái Sơn La làm giàu

'Mới 4 tháng cho thu hoạch đầu tiên, 1ha chanh leo tôi đã cộng sổ tổng thu được khoảng 90 triệu đồng, dự kiến hết năm cũng được 100 triệu. Trừ đi 60 triệu đồng tiền chi phí, riêng năm nay đã dư ra được 40 - 50 triệu đồng”, anh Lò Văn Thu phấn khởi

Năm đầu trồng chanh leo XK, bà con người Thái ở Sơn La đã thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha

Bà con đồng bào Thái ở Sơn La đúc rút rằng: Cây ngô từng giúp họ hết cái đói, cây mía đã giúp họ hết cái nghèo, còn để làm giàu thì chỉ có cây ăn quả. Năm nay, dù chỉ mới năm đầu “leo” lên những bản làng vùng cao Tây Bắc, nhưng cây chanh leo đang giúp bà con người Thái ở nhiều bản làng ở Sơn La mở ra triển vọng làm giàu.  

Chanh leo “leo” bản vùng cao

Những dải đất lượn sóng bạt ngàn ở các xã Cò Nòi - Chiềng Lương (huyện Mai Sơn) từng một thời thống trị bởi cây ngô. Khi NM đường Sơn La khởi sắc trở lại, cây mía lại lấn dần cây ngô. Thế nhưng bây giờ, ngô, mía đã dần phải rút lui lên những đồi cao, nhường lại cho những vườn cây ăn quả bạt ngàn như nhãn, xoài, cam, bưởi, táo... Sức hút từ những vườn cây ăn quả cho thu nhập tiền tỉ mỗi năm ở những vùng thấp của huyện Mai Sơn đang dần lan rộng tới những xã vùng sâu, vùng xa hơn của mảnh đất trù phú này. Năm 2017, lần đầu tiên ở bản Lạn (xã Chiềng Lương) cũng đã hình thành được một HTX trồng cây ăn quả, với một loại cây trồng còn hết sức mới mẻ đối với bà con người Thái ở đây, đó là cây chanh leo.

Anh Lò Văn Đôi bây giờ đã là Phó giám đốc HTX Thành Đạt của bản Lạn. Vào một buổi tối đầu năm 2017, anh được xem tivi phát chương trình giới thiệu về mô hình trồng chanh leo tại huyện Mộc Châu do Cty Nafoods Tây Bắc phối hợp với Liên minh HTX tỉnh Sơn La triển khai. Anh lập tức bàn với một số hộ dân trong bản đánh đường tìm tới Liên minh HTX của tỉnh để hỏi thông tin cụ thể. Với sự hướng dẫn của Liên minh HTX và hỗ trợ của Cty Nafoods Tây Bắc, kế hoạch thành lập HTX để trồng chanh leo đã lập tức được bắt tay sau đó.

Cán bộ kỹ thuật của Cty Nafoods Tây Bắc được cử về khảo sát kỹ về điều kiện tự nhiên để trồng chanh leo ở xã Chiềng Lương, kết quả bất ngờ bởi Chiềng Lương vô cùng thuận lợi trồng loại cây này với biên độ nhiệt từ 6 - 32oC, đất có độ dày canh tác, độ pH từ 5,6 - 6,2, đặc biệt chủ động được nguồn nước thường xuyên từ khe suối...

Phó giám đốc Lò Văn Đôi kể rằng: Được Cty ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm, cam kết hỗ trợ kỹ thuật từ “A đến Z”, lại được hỗ trợ trả chậm tiền giống, thấy quá chắc ăn nên quyết chí vận động các hộ dân trong bản tham gia vào HTX. Kết quả, đã có 18 hộ dân gật đầu góp vốn, tuy nhiên chỉ có 8 hộ là dám mạnh dạn đầu tư làm lớn với diện tích trung bình 1 ha/hộ, còn lại đa số chỉ trồng thử nghiệm vài chục gốc... Không có vốn, vợ chồng anh phải bán tất thảy 6 con bò, được hơn 60 triệu đồng, đủ để đầu tư giống, phân và chi phí đào hố, làm giàn cho hơn 1ha chanh leo.

Anh Lò Văn Thu, một trong 8 hộ dân ở bản Lạn đầu tiên tham gia HTX thở phào kể lại: Lúc đó đã vào khoảng cuối tháng 4/2017, hơn 1ha mía của nhà anh đã tốt ngang thắt lưng, nhưng anh vẫn dứt ruột phá mía để đào hố, chôn cột, làm giàn để xuống giống chanh leo. Và sự “mạo hiểm có cơ sở” ấy của những hộ dân bản Lạn đã thu về những trái ngọt đầu tiên. Chỉ sau 4 tháng xuống giống, từ tháng 9/2017, gần 1ha chanh leo của anh đã đều đặn cho thu hoạch.

“Thích nhất là loại cây này cho thu hoạch quả liên tục. Trung bình lúc thời tiết ấm, chỉ 2 ngày thu hoạch một lần, trời rét thì 5 - 7 ngày/lần, mỗi lần thu trung bình 500kg. Mới 4 tháng cho thu hoạch đầu tiên, 1ha chanh leo tôi đã cộng sổ tổng thu được khoảng 90 triệu đồng, dự kiến hết năm cũng được 100 triệu. Trừ đi 60 triệu đồng tiền chi phí, riêng năm nay đã dư ra được 40 - 50 triệu đồng”, anh Lò Văn Thu phấn khởi.

Phó giám đốc HTX Lò Văn Đôi hồ hởi: Thấy cây chanh leo có hiệu quả, người dân khắp các bản lân cận trong xã như Ý Lường, bản Chi, bản Buôm Khoang... đã đồng loạt xin đăng ký tham gia vào HTX. Đến cuối năm 2017, HTX Thành Đạt đã có thêm 35 hộ dân xin đăng ký mới, với diện tích tăng thêm khoảng 20ha. “Năm 2018, ngoài việc làm đầu mối chuyển giao kỹ thuật cho bà con, HTX đã có khoảng 2 tỉ đồng vốn điều lệ nên sẽ đầu tư cho các hộ về phân bón, giống, thuốc BVTV, tổ chức thu mua cho bà con...”, anh Lò Văn Đôi dự tính.  

Lấy HTX làm nòng cốt

HTX Thành Đạt của xã Chiềng Lương là một trong hàng chục HTX trồng chanh leo đã và đang được thành lập trong năm 2017 tại Sơn La trên cơ sở liên kết với Cty Nafoods Tây Bắc. Chỉ năm đầu tiên đi vào liên kết SX, những lô quả chanh leo tươi đầu tiên của các HTX như HTX Thành Đạt hiện đã được XK sang hàng chục quốc gia trên thế giới.

Nguyễn Thị Thương, nữ kỹ sư nông học còn rất trẻ là một trong hàng trăm kỹ sư, lao động trẻ tại chỗ ở Sơn La vừa gia nhập vào Cty Nafoods Tây Bắc khi Cty lên Sơn La đầu tư phát triển cây chanh leo phục vụ chế biến và XK. Thương cho biết, chanh leo là cây dễ tính, suất đầu tư thấp (trung bình chỉ 60 triệu đồng/ha), lại cho thu hoạch chỉ sau 4 tháng trồng nên rất thích hợp cho bà con vùng núi có khả năng đầu tư khó khăn, lấy ngắn nuôi dài. Chanh leo trồng một lần, khai thác dài hạn với chu kỳ tới 3 năm, trừ chi phí, người trồng có thể thu lãi bình quân 200 triệu đồng/ha/năm. Đây là mức lợi nhuận tương đối cao so với những cây ăn quả lâu năm khác.

Tuy nhiên, đây cũng là cây đòi hỏi khá khắt khe, nhất là rủi ro về dịch bệnh, đặc biệt phải chủ động được nguồn nước để luôn đủ ẩm, đáp ứng chất lượng của dịch quả. Vì vậy trước khi quyết định hợp tác với nông dân, Cty phải cử cán bộ khảo sát, kiểm tra rất kỹ các yếu tố về nguồn nước, chất đất, độ pH, độ dốc, nhiệt độ, độ ẩm, rủi ro về sương muối...

Riêng đối với chanh leo để XK sang EU, đất trồng phải được xét nghiệm 15 loại chỉ số về kim loại nặng, kiểm tra dư lượng thuốc BVTV. Nước tưới cũng phải kiểm tra xem có đảm bảo các chỉ tiêu vi sinh hay không. Tiếp đó là chọn giống, canh tác..., tất cả đều phải trải qua quy trình rất khắt khe theo tiêu chuẩn GlobalGAP.

Cán bộ kỹ thuật của Nafoods “cầm tay chỉ việc” cho bà con trồng chanh leo

Trước khi XK, các lô chanh leo còn phải trải qua quá trình khắt khe khác là kiểm tra dư lượng trên quả. Quả chanh leo được xay cả vỏ để kiểm tra với 734 chỉ số cơ bản về dư lượng hóa chất và 8 chỉ tiêu nâng cao. Việc kiểm soát dịch hại gây bệnh trên quả để vượt qua được hàng rào kiểm dịch châu Âu cũng rất khó khăn, bởi châu Âu rất kỵ các loại ruồi đục trái, bọ trĩ vốn là những sinh vật gây hại phổ biến của phương Đông...

“Nông dân các HTX tham gia liên kết với Nafoods vì vậy phải trải qua quá trình tập huấn rất kỹ càng trước khi triển khai trồng và phải tuyệt đối tuân theo hướng dẫn của Cty về quy trình SX, nhất là sử dụng thuốc BVTV. Hiện nay, nhờ có điện thoại thông minh nên khi có dấu hiệu bất thường, nông dân chỉ cần chuyển video, hình ảnh về là cán bộ kỹ thuật có thể nắm rõ chanh leo đang gặp vấn đề gì để đưa ra biện pháp xử lí. Vì vậy thời gian qua, các lô chanh leo XK tại Sơn La chưa xẩy ra sự cố đáng tiếc nào khi XK”, ông Lê Hoài Hưng, GĐ Cty CP Nafoods Tây Bắc cho biết.

Cũng theo ông Lê Hoài Hưng, năm 2017, Nafoods cũng đã thí điểm xây dựng 8ha chanh leo tập trung đầu tiên tại Mộc Châu và đã được cấp chứng nhận theo tiêu chuẩn GlobalGAP để XK những lô chanh leo đầu tiên sang một số thị trường có yêu cầu nghiêm ngặt tại châu Âu như Pháp và Thụy Sỹ. Đây là bước ngoặt lớn của Nafoods trong chiến lược chinh phục thị trường quả tươi châu Âu.

Các sản phẩm chủ lực XK của Nafoods là các loại nước ép NFC, puree, nước cô đặc…, trong đó sản phẩm chủ lực là chanh leo cô đặc. Các sản phẩm của Nafoods hiện tại đã xuất khẩu sang 50 nước trên thế giới trong đó thị trường chủ đạo là châu Âu chiếm hơn 70% sản lượng XK của Nafoods. Sở dĩ Nafoods lựa chọn chanh leo là mặt hàng chủ lực vì thị trường châu Âu rất ưa dùng loại quả có hương vị đặc biệt này.

Xét về kim ngạch XK chanh leo, Việt Nam đã vươn lên đứng thứ ba chỉ sau Peru, Ecuador và Brazil. Tuy nhiên, đây là những quốc gia SX lượng chanh leo lớn nhất, nhưng thị trường nội địa của quốc gia nhiệt đới này đã tiêu thụ hết phần lớn. Chanh leo các nước Nam Mỹ trồng là chanh leo vàng, trong khi chanh leo Việt Nam chủ yếu là chanh leo tím. Do tính chất hai loại chanh này không hoàn toàn giống nhau nên hai sản phẩm này cũng chưa hẳn là đối thủ cạnh tranh trực tiếp mà còn tùy thuộc vào nhu cầu, thói quen tiêu dùng tại các nước.

Xét về chanh leo tím, hiện dư địa để phát triển trên thị trường thế giới vẫn rất lớn bởi càng ngày loại chanh này càng được biết đến và tiêu dùng rộng rãi ở các nước châu Âu. Rất may, Việt Nam là một trong những vùng trồng cho chất lượng quả chanh leo tím rất tốt trên thế giới và đang dần khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Ông Lê Hoài Hưng, GĐ Cty CP Nafoods Tây Bắc