Giảm nhu cầu thức ăn trong nuôi trồng thủy sản

Một khái niệm nuôi trồng thủy sản mới đang khai thác trong hệ sinh thái ao để khuyến khích cá và tôm nuôi ăn thức ăn tự nhiên song song với thức ăn chăn nuôi được gọi là “ao dinh dưỡng”- đó là cách để giảm chi phí sản xuất và tác động môi trường.

(Lấy mẫu chất lượng nước ở Bangladesh)

Khi dân số toàn cầu tăng lên, nhu cầu về cá và áp lực nuôi trồng thủy sản cũng tăng lên. Kích hoạt sự gia tăng này là sự mở rộng các khu vực nuôi cá và động vật có vỏ và tăng cường các hệ thống sản xuất cung cấp khoảng một nửa số cá và động vật có vỏ được tiêu thụ trên toàn thế giới.

Nuôi trồng thủy sản thâm canh phụ thuộc nhiều vào thức ăn được sản xuất thương mại, sử dụng một lượng lớn tài nguyên thủy sản, như bột cá và dầu cá, cũng như các nguồn cung cấp trên mặt đất như ngũ cốc và đậu.

Hiện tại, mục tiêu chung của các hệ thống cho ăn trong nuôi trồng đều không  xem xét sự đóng góp sẵn có của hệ sinh thái ao và chuỗi thức ăn trong các bữa ăn hàng ngày. 

Các thí nghiệm trong ba năm cho thấy giảm 20% tải lượng thức ăn, kết hợp với carbohydrate bổ sung giá rẻ, đạt được năng suất tương tự như thực hành nuôi tôm thông thường, trong khi giảm chi phí vận hành khoảng 10%.

Trong các hệ thống ao dinh dưỡng, chuỗi thức ăn trong ao từ thực vật phù du, vi khuẩn và các sinh vật khác thông qua việc nuôi cá hoặc tôm được tạo ra bởi thức ăn thừa và chất thải. Những sinh vật này lần lượt sản xuất thức ăn cho cá hoặc động vật giáp xác.  

Tuy nhiên, chất thải thức ăn lại không mang lại giá trị dinh dưỡng nào và điều này tạo ra sự mất cân bằng trong hệ thống ao. Hậu quả là chất thải chỉ bị phân hủy một phần.  Phần còn lại tích lũy, làm suy yếu sức khỏe của môi trường ao và làm cho vật nuôi dễ bị nhiễm bệnh.

Khái niệm ao dinh dưỡng đã được thử nghiệm với tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) tại Việt Nam. Ảnh: © Olivier Joffre

Nhiều người nuôi cá giải quyết các vấn đề do mất cân bằng dinh dưỡng do chất thải thức ăn bằng cách sử dụng chất khử trùng, hỗn hợp khoáng chất, phân bón thực vật và men vi sinh.  Ngoài ra song song với mục đích "ao dinh dưỡng" trong nuôi cá, tôm đó là tạo ra chất thải dễ bị phân hủy.  Do đó, việc tích lũy chất thải được giảm thiểu, quá trình khoáng hóa diễn ra nhanh chóng, tối ưu việc sản xuất thức ăn tự nhiên cho cá và tôm giữ môi trường ao luôn sạch sẽ và khỏe mạnh.

Hiện nay, thức ăn ao dinh dưỡng tập trung vào việc tối ưu hóa tỷ lệ carbon-nitơ để tăng tốc độ phá hủy chất thải và rẻ hơn so với các thành phần giàu nitơ, giúp giảm chi phí cho ăn.

Thử nghiệm thành công

Khái niệm ao dinh dưỡng đang được thử nghiệm với tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) ở Việt Nam và cá rô phi sông Nile (Oreochromis niloticus) ở Bangladesh.  Công trình này là một phần của dự án nghiên cứu kéo dài suốt 5 năm Đại Học Wageningen ở Hà Lan dẫn đầu với sự hợp tác của WorldFish, một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận quốc tế có trụ sở tại Malaysia.

Tại Việt Nam, đồng bằng sông Cửu Long, các thí nghiệm lặp đi lặp lại trong ba năm cho thấy giảm 20% lượng thức ăn, kết hợp với carbohydrate bổ sung, đạt được năng suất tương tự như các biện pháp nuôi tôm thông thường, trong khi đó giúp giảm chi phí vận hành khoảng 10%.  Các thử nghiệm tại trang trại cho thấy sự tăng trưởng cá thể mỗi ngày cao hơn trong các ao thử nghiệm.

Olivier Joffre, nhà khoa học tại WorldFish cho biết, trong tất cả các thử nghiệm tại trang trại sử dụng phương pháp này, cho thấy chất lượng nước ổn định hơn và ít bị tổn thương hơn khi dịch bệnh bùng nổ so với phương pháp cho ăn thông thường.

Các thí nghiệm trong các bể sử dụng tinh bột ngô làm nguồn carbohydrate cũng cho kết quả đầy hứa hẹn, so với mật mía thường được sử dụng.  Nghiên cứu điều chỉnh công nghệ đang phát triển bằng cách xem xét loại và tần suất áp dụng carbohydrate thích hợp nhất (về tinh bột ngô, sắn hoặc mật đường)

Thu hoạch tôm trong một thử nghiệm ao dinh dưỡng ở Việt Nam. Ảnh: © Trần ND Khoa

Năng suất cao hơn

Ở Bangladesh, một nghiên cứu gần đây đã đánh giá liệu việc hạ thấp tỷ lệ protein-năng lượng (P: E) trong chế độ ăn xuống dưới tỷ lệ tốt nhất có thể có làm ảnh hưởng đến năng suất cá, động lực học thức ăn và cân bằng nitơ trong ao nuôi cá rô phi bán thâm canh.

“Kết quả cho thấy năng suất cao hơn 21% khi cá được cho ăn chế độ ăn P: E thấp”. Theo như ông Kazi Ahmed Kabir-tiến sĩ đồng tổ chức bởi Đại học Wageningen và WorldFish nói.

Tăng cường hiệu quả chế độ ăn uống đối với thức ăn tự nhiên trong ao làm năng suất cá tăng lên – 64% tăng trưởng được ghi nhận từ thực phẩm tự nhiên này.  Ngoài việc tăng năng suất, tỷ lệ thức ăn cũng được chuyển đổi như sau: chỉ chứa 24% protein và 3% bột cá,  trong khi các loại thức ăn thông thường thường có từ 30-35% protein và 10-15% bột cá. Do đó, việc sử dụng chế độ ăn uống này làm giảm thiểu việc sử dụng bột cá và protein giúp giảm chi phí thức ăn và tăng lợi nhuận của nuôi cá rô phi trong ao cho cả nông dân quy mô nhỏ và thương mại.

Đánh giá hiệu suất của tôm trong thử nghiệm Việt Nam. Ảnh: © Olivier Joffre

Triển khai thương mại

Khái niệm ao dinh dưỡng đang được phát triển với sự hợp tác của các đối tác trong ngành (Nutreco, Skretting Vietnam và công ty nuôi tôm Việt-Úc), các trường đại học và tổ chức nghiên cứu (Đại học Wageningen, Đại học Cần Thơ ở Việt Nam và WorldFish), cán bộ khuyến nông và nông dân nuôi ở quy mô nhỏ.  Cách tiếp cận đa bên này đã giúp phù hợp hơn với hệ thống thức ăn với bối cảnh địa phương và khi dự án hoàn thành, có thể tạo điều kiện cho việc áp dụng công nghệ.

Bây giờ bước vào giai đoạn cuối cùng, dự án dự kiến sẽ chuyển những phát hiện của mình sang các sản phẩm thương mại mới như thức ăn có hàm lượng protein thấp, làm cho nuôi trồng thủy sản ao có lợi hơn và có khá năng chống chọi với thời tiết.