Tổng Hợp Xoay Quanh Vấn Đề 5 Đúng Trong Phòng Và Trị Bệnh Tôm

Đặc thù của nghề nuôi tôm là con tôm sống, sinh sản và phát triển trong môi trường nước, nơi mà con người khó tác động và kiểm soát nhất trong điều kiện bình thường. Vậy làm sao người nuôi tôm có thể vận hành được ao nuôi và kiểm tra tình trạng sức khỏe và sự phát triển của tôm một cách tối ưu nhất, đặc biệt là khi ao nuôi gặp sự cố hoặc khi tôm bị bệnh.

Khó khăn ở đây là thuốc, hóa chất, các chế phẩm khác được sử dụng trong quá trình nuôi tôm đều thông qua môi trường nước mới đến được với tôm, quá trình này đã làm thất thoát phần lớn lượng thuốc ra môi trường nước. Vì vậy, vấn đề sử dụng đúng và hiệu quả các loại thuốc, hóa chất chuyên dùng trong phòng và trị bệnh tôm có ý nghĩa quan trọng trong giảm chi phí - tăng hiệu quả vụ nuôi, đồng thời cũng là một trong những yếu tố quyết định đến sự thành bại của vụ nuôi.
 
Việc đầu tiên nhất trong công tác quản lý sức khỏe tôm là hằng ngày phải kiểm tra tôm trong sàng ăn và ghi chép diễn biến sức khỏe tôm trong sàng và trong chài (khoảng 7 ngày nên chài tôm 1 lần để kiểm tra sức khỏe tôm). Tôm khỏe được đánh giá là tôm có màu sắc bóng đẹp, phụ bộ đầy đủ không bị tổn thương, đường ruột đầy phân và liên tục, tôm búng mạnh, bơi nhanh, nhìn rõ khối gan tụy, giáp đầu ngực và chân bơi không bị nhờn nhớt, không bị bất kỳ tổn thương hay ký sinh vật nào bám trên cơ thể tôm, tôm ăn nhanh và điều đặn hằng ngày,... Khi quan sát thấy dấu hiệu bất thường trên tôm, phải có hướng xử lý ngay. Trường hợp không rõ nguyên nhân thì người nuôi tôm phải báo ngay cho cán bộ kỹ thuật địa phương hoặc đưa mẫu xét nghiệm nhanh ở phòng xét nghiệm thủy sản. Ngoài ra, bà con có thể học hỏi phương pháp điều trị từ người có kinh nghiệm nuôi. Tránh trường hợp đánh thuốc tràn lan khi chưa xác định đúng bệnh, vì nếu dùng không đúng thuốc sẽ không hết bệnh, gây tốn kém mà còn gây sốc tôm, làm giảm tốc độ tăng trưởng của tôm. Trong công tác điều trị bệnh trên tôm bà con nuôi phải hiểu và làm đúng 5 điều sau đây:

+ Một là chẩn đoán đúng bệnh: Dựa vào kết quả kiểm tra tại phòng xét nghiệm hoặc từ kinh nghiệm nuôi hoặc từ cán bộ kỹ thuật địa phương, bà con phải có được bản kết luận cuối cùng là “tôm đang bị bệnh gì”, “mắc bao nhiêu bệnh cùng lúc”, “tác nhân gây bệnh là gì”, “ưu tiên trị bệnh nào trước hay trị kết hợp”, “tỉ lệ nhiễm bệnh là bao nhiêu phần trăm”, “tình trạng sức khỏe tổng thể của tôm trong ao như thế nào: mạnh hay yếu”,... Khi đã có được các kết quả cơ bản trên, bà con có thể yên tâm là đã chẩn đoán được bệnh.
 
+ Hai là dùng đúng thuốc: Khi đã chẩn đoán chính xác bệnh và tình trạng sức khỏe tôm trong ao, bà con phải tìm đúng loại thuốc đặc trị bệnh đó. Không nên dùng dược phẩm cho người áp dụng một cách máy móc cho con tôm. Bà con phải biết chính xác “bệnh đó cần thuốc gì”, “thuốc đó trị bệnh gì”, “có dùng được trên tôm hay không?”, “thuốc có hòa tan được trong nước hay không?” thì mới có thể yên tâm là đã chọn được thuốc. Tuyệt đối không được đánh đón đầu, tránh trường hợp đang có thuốc gì thì “xài” thuốc đó hay bệnh này mà “xài” nhầm thuốc trị bệnh kia,... Ví dụ: Khi tôm bị bị óp thân, mềm vỏ, đường ruột nhỏ, tắp mé, được chẩn đoán là bệnh liên quan đến dinh dưỡng, thì bà con cần bổ sung men đường ruột, premix khoáng, acid amine (methionine,…) có thể bổ sung thêm vitamine C khi tôm có dấu hiệu cong thân, yếu. Hay trường hợp bệnh đóng rong, nhớt (do nguyên sinh động vật Zoothamnium sp.) thì bà con nên sử lý theo 3 bước sau: lên kế hoạch cho tôm ăn pre-mix khoáng trong 2 ngày liên tiếp, sau là tiến hành diệt Zoothamnium sp. (sử dụng BKC) tiếp theo là kích thích tôm lột xác (sử dụng Formaline) để loại bỏ mầm Zoothamnium sp. còn dính trên vỏ, cuối cùng là cải thiện lại môi trường nước, bằng cách dùng vôi CaCO3 và Zeolite keo tụ chất lơ lửng và giảm nhờn nước.

+ Ba là sử dụng đúng liều: Khi đã chọn đúng thuốc bà con còn phải biết liều lượng sử dụng đối với từng bệnh, trường hợp bệnh nhẹ thì dùng liều thấp, bệnh nặng thì dùng liều cao hơn, phải xem liều lượng khuyến cáo của nhà sản xuất, trong nuôi tôm còn cần kết hợp với tình hình thực tế của nước ao tốt hay xấu, diễn biến thời tiết ra sao để có thể xác định được liều tốt nhất. Ví dụ: Khi môi trường ao nuôi hiện diện nhiều vi khuẩn Vibrio sp. gây bệnh trên tôm, tôm bị bệnh nhiễm khuẩn thường biểu hiện theo mức độ từ nhẹ đến nặng như sau: phồng đuôi, phồng nắp mang, cụt râu, phồng chân bơi à cụt râu, mòn phụ bộ (chân bò, chân bơi) à mòn đuôi, cụt đuôi (sâu đuôi), đen mang, cụt phụ bộ,…. Thì liều lượng thuốc sử dụng sẽ tăng theo mức độ bệnh, trường hợp này nên sử dụng Iodine để điều trị sẽ hiệu quả hơn và an toàn hơn cho tôm. Bà con chọn liều lượng điều trị dựa trên yếu tố sau: theo khuyến cáo của nhà sản xuất được ghi trên bao bì (tùy vào nồng độ thuốc có trong sản phẩm) kết hợp với mức độ nặng nhẹ của bệnh, tỉ lệ tôm trong ao bị nhiễm bệnh, tình trạng sức khỏe tôm trong ao (yếu hay mạnh) và diễn biến môi trường ao nuôi. Nếu bà con dùng Iodine để phòng bệnh định kỳ thì liều sử dụng thường thấp hơn để trị bệnh. Cụ thể như sau: nếu liều phòng là 1 lít/3000 m3 nước thì liều trị là 1 lít/1000 – 2000 m3 nước

+ Bốn là dùng đúng lúc: Là lựa chọn thời điểm sử dụng thuốc hiệu quả nhất, tức là thời điểm thuốc phát huy tác dụng cao nhất và mầm bệnh bị tiêu diệt nhiều nhất, đồng thời phải chú ý đến thời điểm tôm khỏe nhất, môi trường ao nuôi ổn định nhất. Ví dụ: Trong điều trị bệnh đóng rong, buổi sáng nắng tốt là thời điểm thích hợp nhất, vì Zoothamnium sp. tăng sinh cao nhất vào buổi sáng cũng là thời điểm dễ tiêu diệt chúng nhất, tôm nuôi khỏe nhất, môi trường nước ổn định nhất, BKC phát huy tác dụng cao nhất,… vì vậy, trong điều trị bệnh đóng rong ta luôn thực hiện vào buổi sáng nắng tốt. Hoặc trong điều trị bệnh đường ruột, khi muốn bổ sung men vi sinh vào đường tiêu hóa của tôm, bà con phải trộn men vào cử ăn tôm ăn mạnh nhất trong ngày (tùy vào từng ao cụ thể, thường là cử chiều tối). Dùng đúng lúc còn có nghĩa là bà con phải kịp thời điều trị khi phát hiện bệnh, không để mầm bệnh tồn tại lâu. Điều này có thể giải thích như sau: khi xuất hiện mầm bệnh, gặp điều kiện thuận lợi (thời tiết xấu), sức đề kháng tôm yếu thì bệnh phát sinh rất nhanh, rất khó khống chế trong điều kiện môi trường nước.

+ Năm là sử dụng đúng cách: Là phương pháp, là cách thức đưa thuốc đến vị trí cần điều trị, thuốc phải đánh trúng nơi khởi phát bệnh (phải đánh ngay tận gốc), thuốc và hóa chất phải được sử dụng theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất. Ví dụ: Sử dụng vôi tăng độ kiềm, tăng pH thì bà con phải ngâm vôi trong nước máy trong khoảng 12 giờ rồi tạt đều xuống ao; nếu muốn phòng bệnh và giữ ổn định độ kiềm khi trời mưa thì bà con phải rải vôi bột (rải khô, không ngâm nước) trên mé và bờ ao. Hoặc khi muốn đưa men vi sinh vào đường ruột thì bà con phải trộn vào thức ăn cho tôm ăn, không đánh ra môi trường nước vì vi sinh mà bà con đã đưa xuống ao có thể không vào được ruột tôm. Hay bà con muốn cải thiện nền đáy ao bằng men vi sinh thì phải sử dụng men vi sinh dạng hạt và dạng bột, nếu muốn cải thiện chất lượng nước thì chọn men dạng nước hoặc dạng bột mịn. Bà con cần chú ý vấn đề này, trong sản phẩm men vi sinh thương mại được bán trên thị trường, có thành phần chính là những vi khuẩn có lợi (thường được gọi là vi sinh) đang ở dạng bất hoạt, chúng cần có thời gian kích hoạt trước mới tăng sinh khối. Vì vậy để sử dụng hiệu quả men vi sinh bà con phải ủ men với nước ao hoặc kết hợp nước ao với mật rỉ đường trong 12 – 24 giờ và men ủ phải được đánh xuống ao vào buổi sáng có nắng tốt. Có thể giải thích như sau: khi đã được kích hoạt, vi khuẩn đã sẵn sàng nhân sinh khối dưới điều kiện nước ấm dần lên dưới tác dụng của ánh sáng mặt trời và hàm lượng oxy trong nước cao. Buổi sáng khoảng 7 giờ, nắng tốt là điều kiện tốt nhất trong ngày giúp vi khuẩn tăng sinh khối nhanh trong ao tôm.

Người nuôi tôm phải áp dụng nguyên tắc “5 đúng” trong suốt quy trình nuôi từ khâu cải tạo ao đến khi thu hoạch, phải cẩn trọng đối với tất cả các loại vôi, thuốc, hóa chất, chế phẩm được sử dụng, có như vậy mới kiểm soát được ao nuôi, kiểm soát được diễn biến sức khỏe tôm, kiểm soát được chi phí đầu vào, tăng năng suất tôm thu hoạch và tăng lợi nhuận của vụ nuôi.