Trái Sapoche (Hồng Xiêm) - Phần 1

Cây sapôchê có nguồn gốc tại vùng Yucatan và có thể trong cả khu vực Nam Mexico, Bắc Belize và Đông-Bắc Guatamala.

Trong vùng này đã có lúc con số cây trồng lên đến 100 triệu cây.

Cây đã được du nhập và trồng khắp vùng nhiệt đới Nam Mỹ, Đông Indies ..và Florida (Hoa Kỳ).

Trong thời kỳ thực dân, cây được đưa sang Philippines và sau đó đến vùng nhiệt đơí Á Châu và đến Tích Lan vào 1802.

Cây được trồng rất nhiều tại vùng ven biển Ấn Độ (Maharastra, Madras, Bengal..), có những đồn điền rộng đến 2000 hecta.

Tại Mexico, có đến 4000 hecta dành riêng để trồng sapôchê chỉ để lấy nhựa chicle.

Cây được khai thác thương mãi tại Sri Lanka, Philippines, vùng Palestine.

Tại Đông Nam Á, Thái Lan là nơi trồng nhiều sapôchê nhất (gần 20 ngàn hecta, thu hoạch trên 55 ngàn tấn/ năm).

Do đó Sapochê, khi được du nhập sang Việt Nam đã được gọi là hồng 'xiêm'.

Tên khoa học và các tên khác:

Manilkara zapota thuộc gia đình thực vật Sapotaceae

Tên Anh-Mỹ :Sapota, Sapota plum, Naseberry

Pháp: Sapotier (Sapotillier); Mexico: Chicle; Thái Lan và Kampuchea: Lamoot

Manilkara là tên Mã Lai của quả sapôchê; Zapota là do tiếng Nam Mỹ tzapolt = mềm.

Tên Anh ngữ Sapodilla là dạng thu gọn của sapota.

Đặc tính thực vật:

Cây thuộc loại thân mộc, lớn chậm, sống lâu năm: tại vùng nhiệt đới có thể cao đến 30-40m, tuy nhiên các cây ghép thường thấp hơn (10-15m).

Cây chịu được gió mạnh, thân phân cành nhiều.

Vỏ thân có chứa một chất nhựa dính gọi là chicle.

Lá dầy, dài 7.5 đến 15 cm rộng 2.5-3.5 cm, mọc so le, lá hình thuôn trái soan hay hình trứng, gốc lá thuôn, đầu lá tù hay hơi nhọn; mặt trên màu xanh lục bóng, mặt dưới nhạt hơn.

Hoa nhỏ, đường kính chừng 1 cm, dạng hình chuông, mọc đơn độc ở nách lá, màu trắng hay vàng nhạt.

Quả mọng, hình trứng, có khi gần như tròn, đưởng kính 4-8 cm; vỏ mỏng màu nâu.

Phần thịt phía trong màu thay đổi từ vàng nhạt đến nâu-đất, khi chín có mùi thơm và vị ngọt khá ngon.

Quả chứa từ 2 đến 10 hạt.

Hạt dẹt, cứng, màu đen hay nâu có viền mầu trắng, bóng, dài chừng 1.5-2 cm, có móc nhọn ở một đầu, rất dễ tách ra khỏi phần thịt của quả.

Cây trổ hoa quanh năm và có thể kết quả mỗi năm hai đợt.

Sapôchê là một cây đòi hỏi thời tiết của vùng nhiệt đới: cây trưởng thành có thể chịu nhiệt độ lạnh 26-28 độF trong nhiều tiếng đồng hồ.

Cây non sẽ chết khi nhiệt độ xuống 30 độ F.

Điều kiện thổ nhưỡng của California không thích hợp với sapôchê vì thời tiết lạnh vào ban đêm.

Tại nhiều vùng trên thế giới, các nhà trồng cây ăn trái đã lai tạo được nhiều chủng Sapochê khác nhau.

Các chủng này được phân biệt theo hình dạng của quả như quả 'tròn', quả 'hình trứng'.

Tại Ấn Độ: Sapôchê được gọi là Baramasi, Sapota, Tree potato.

Số chủng lên đến gần 100 loại với những loại được ưa chuộng để xuất cảng như Kalipatti (quả nhỏ, rất ngon), Calcutta Special (quả to), Cricket Ball ( quả rất to, thịt dòn rất ngọt), Bangalore (quả to, có khía).

Tại Indonesia: Sapôchê hay Sawo được xếp thành 2 nhóm theo hình dạng cúa lá cây: Cây bình thường có lá hẹp, đầu lá nhọn và Cây mọc dạng bụi có lá thuôn hơi phình.

Những chủng quan trọng nhất như Sawo koolon (quả to, mọc đơn độc, da dầy, thịt chắc, thích hợp để chuyên chở đi xa), Sawo madja (quả to, vị ngọt pha trộn với hơi chua, rất thơm).

Tại Florida (Hoa Kỳ): Sapochê được nghiên cứu để khai thác thương mãi.

Các chủng đã được lai tạo để cho quả có phẩm chất cao.

Chủng Russell là chủng đầu tiên được lai tạo tại Florida Keys cho quả gần như tròn, đường kính 10 cm, da màu nâu đỏ có những vệt xám, thịt màu đỏ lợt nhưng năng xuất không đều.

Chủng được trồng hiện nay là Prolific lai tạo tại Homestead năm 1951, quả hình cầu-nón đường kính 6.2-9cm, có khi hơi thuôn dài, thịt màu hồng-nâu khá nhọt.

Cây cho rất nhiều quả (mỗi cây hàng năm có thể cho từ 90-180 kg quả).

Chủng Brown Sugar, cũng phát xuất từ Homestead từ 1948.

Quả trung bình, dài 5-7.cm, gần như tròn.

Vỏ mỏng màu nâu nhạt, thơm, Quả rất ngọt, mọng nước.

Tại Philippines, những chủng được trồng thông dụng nhất là Ponde rosa, Java, Sao Manila..và Prolific (từ Mỹ).

Tại Việt Nam cũng có những chủng địa phương nổi tiếng như 'Xuân Đình' (ngoại ô Hà Nội), 'Cần Thơ': quả khá to, hơi thuôn tròn..