Nín thở chờ cá tra ‘vượt ải’ I-house

I-house (kho kiểm tra hàng hoá, do USDA chỉ định) với số lượng hạn chế, là cửa ải làm doanh nghiệp nhập khẩu hàng vào Mỹ mất rất nhiều công sức và độ rủi ro rất cao…

Nhân viên kiểm tra của FSIS (cơ quan Kiểm tra an toàn thực phẩm) của bộ Nông nghiệp Mỹ đang kiểm tra lô hàng đông lạnh nhập khẩu tại cảng New Orleans. Ảnh: MĐ.

Trước ngày 2/8/2017, cộng đồng doanh nghiệp xuất khẩu cá tra Việt Nam không biết I-house là gì. Thuật ngữ I-house, chỉ được nhắc đến nhiều sau ngày 2/8, khi Mỹ quyết định nâng tần suất kiểm tra các lô hàng nhập khẩu cá tra lên 100%. Quyết định này buộc các doanh nghiệp xuất cá tra sang Mỹ, phải đưa hàng vào các I-house để nhân viên FSIS tiến hành kiểm tra chất lượng, nhãn mác, bao bì, sau đó đóng dấu lên từng thùng hàng mới được đưa ra ngoài bán. Việc cá tra, thay vì được thông quan từ cảng, nay phải vào I-house, đang gây quá nhiều rắc rối.

Cuối tuần trước, tiếp xúc với một doanh nghiệp gốc Việt kinh doanh cá tra tại TP New Orleans, bang Louisiana – nơi thánh địa nuôi con cá catfish của Mỹ. Ông này kể, lúc đầu, cả nhà nhập khẩu Mỹ lẫn các doanh nghiệp Việt Nam đều nghĩ đơn giản về cái I-house, rằng phía FSIS chỉ có thể đưa ra quy định hàng phải vào đó rồi cho qua, chứ không thể thực hiện các bước kiểm tra ngay được. Vì như công bố, số lượng I-house được chỉ định quá ít, trong khi hàng hoá khắp thế giới phải đổ về đây, lấy đâu ra chỗ chứa? Hơn nữa, số lượng nhân viên FSIS còn thiếu, lấy đâu ra đủ người để phân bổ kiểm tra hàng nhập vào tất cả các I-house trên khắp nước Mỹ? Kinh phí trả lương cho nhân viên FSIS cũng còn thiếu! Nghe đâu, bộ Nông nghiệp Mỹ không thể một lúc tìm được hơn 30 triệu USD để trang trải, duy trì hoạt động việc thanh tra nên trước mắt, các lô hàng vẫn có thể ra vào dễ dàng như trước.

Dự đoán là một chuyện, còn quyền thực hiện của FSIS lại hoàn toàn khác. Sau ngày 2/8, tất cả hàng hoá đều phải thực hiện răm rắp quy định đưa vào I-house. FSIS quy định, lô nào tới trước đưa vào trước, tới sau đưa vào sau; I-house đầy hàng thì doanh nghiệp phải thuê kho bên ngoài, chờ “xếp tài” vào I-house. Cũng có trường hợp, như hàng vào cảng ở khu vực này, nhưng do I-house đầy thì doanh nghiệp buộc phải tìm I-house khác, cách cảng mấy trăm cây số. Nhân viên FSIS kiểm tra, đóng mộc xong mới kéo hàng quay trở lại để giao cho khách hàng. Vị doanh nghiệp gốc Việt giải thích, giai đoạn này, chỉ những doanh nghiệp nào có tiểu sử không tốt (trước đó bị phát hiện hàng không đạt, phải trả về) mới bị giữ lại cảng để lấy mẫu xét nghiệm. Còn lại, hàng phải vào I-house cho nhân viên FSIS tiến hành kiểm tra, đối chiếu chứng từ, nếu đạt thì đóng dầu chứng nhận rồi mới cho xuất kho.

Hàng vào I-house là thời điểm doanh nghiệp Việt phải “nín thở” chờ… kết quả. Có đủ thứ lý do để hàng bị “ngâm” ở I-house. Có thể là do I-house thiếu nhân viên nên việc kiểm tra trễ nải. Có thể do chứng từ bị sai, không khớp với nhau, nhãn mác ghi không đúng… nên nhân viên FSIS mất nhiều thời gian kiểm tra tỉ mỉ hơn… “Nhiều bộ chứng từ sai một chữ do lỗi đánh máy họ cũng yêu cầu điều tra, sửa lại”, ông bạn kể.

Xong công đoạn chứng từ, đến lượt đóng dấu chứng nhận mới là nan giải. Cũng vì không đủ người (hiện FSIS chỉ bố trí mỗi I-house có hai ba nhân viên), đa số lại mới học việc (có nhân viên lâu năm nhưng công việc kiểm tra này cũng quá mới với họ), nên chỉ mỗi công việc đóng dấu cũng diễn ra khá chậm. Nhân viên công quyền phải tháo rời từng palet hàng, lôi từng thùng hàng ra để đóng mộc. Trong khi, I-house là kho lạnh, thùng carton bị ẩm ướt, dấu mực đóng bị nhoè, hoen ố và cứ thế phải đóng đi đóng lại nhiều lần.

“Có container đóng dấu cả ngày không xong, tới chiều lại phải đưa vào I-house để hôm sau đóng tiếp, nhưng khi kéo hết các container đã đóng ngày hôm trước kiểm tra thì mực bị loang, lại phải làm lại từ đầu!”.

Hàng càng bị “ngâm” lâu ở I-house càng phát sinh chi phí. Nhẩm tính, trung bình, một lô hàng từ lúc vào I-house đến lúc ra mất ít nhất mười ngày đến nửa tháng, có khi là gần cả tháng trời. Chỉ riêng chi phí đóng dấu đã phát sinh thêm 12 – 25 cent mỗi pound philê cá tra (doanh nghiệp phải trả phí cho nhân viên FSIS). Chưa hết, cũng vì công việc quá mới với các nhân viên FSIS, nên chi phí cho I-house cũng “nhảy múa lộn tùng phèo”. Nếu I-house nào mà nhân viên thuận việc, làm lẹ hàng ra nhanh, chi phí thấp. Rủi cho doanh nghiệp nào có hàng vào I-house mà nhân viên làm chậm chi phí có khi lên tới năm sáu ngàn đôla mỗi container hàng. Điều này, khiến doanh nghiệp rất đau đầu, khó định được giá bán cho khách hàng.

Lẽ thường, phí phát sinh tại cảng đến, như trường hợp đội lên ở các I-house,  sâu xa người tiêu dùng phải chịu. Thời gian qua, có doanh nghiệp chọn cách bán hàng sau khi đã trừ hết chi phí phát sinh ở cảng, ở I-house. Nghĩa là, doanh nghiệp cứ đưa hàng qua Mỹ, trả hết tất tần tật các chi phí, sau đó cộng vào giá bán cho nhà nhập khẩu. Chọn cách này có phần rủi ro, vì doanh nghiệp không thể lường định hết chi phí phát sinh cuối cùng. Nếu hàng  ra khỏi I-house nhanh, chi phí thấp còn dễ bán, rủi bị “ngâm” lâu, phí tăng không thể cạnh tranh.

Cũng có doanh nghiệp chọn cách bán hàng tại cảng xuất (FOB), nhưng đa phần nhà nhập không chấp nhận vì họ cũng sợ rủi ro. Tóm lại, từ khi xuất hiện cái I-house, bán hàng theo phương thức nào cũng khó vì giá thành cá tra bị đội lên khá nhiều. Các doanh nghiệp Việt Nam, đang phải chịu rủi ro nhiều hơn trước đây… Hàng bị ùn ứ ở I-house không những phát sinh chi phí, mất sức cạnh tranh; mà còn bị ngâm vốn, rủi ro tài chánh… doanh nghiệp lãnh đủ!

Việt Nam vừa gửi bản câu hỏi trên 1.500 trang cho cơ quan Thanh tra và an toàn thực phẩm (FSIS) bộ Nông nghiệp Mỹ để phục vụ quá trình đánh giá tương đương hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm cá da trơn do FSIS thực hiện. Đây mới chỉ là bước thứ 2 trong quy trình đánh giá tương đương bao gồm sáu bước mà bộ Nông nghiệp Mỹ áp dụng cho con cá tra Việt Nam. Mọi việc còn chờ tới tháng 3 năm sau mới biết chính xác cá tra có được đánh giá nuôi, vận chuyển, chế biến… tương đồng con cá casfish của Mỹ hay không.