Thức ăn ủ chua cho gia súc góp phần nâng cao năng suất và giảm phát thải khí nhà kính

Thức ăn thô xanh luôn có tầm quan trọng đặc biệt và không thể thay thế đối với gia súc ăn cỏ như trâu, bò, dê, cừu, thỏ, hươu, nai… Khả năng trồng cỏ còn nhiều hạn chế và phụ thuộc vào thời vụ nên vào mùa đông, khô hanh, cỏ kém phát triển, gia súc thiếu thức ăn, ảnh hưởng đến sức khỏe và năng suất của vật nuôi.

Do đó, việc bảo quản và dự trữ thức ăn thô xanh, tận dụng phụ phẩm trong trồng trọt làm thức ăn chăn nuôi là rất cần thiết. Bài viết xin giới thiệu phương pháp ủ chua thức ăn chăn nuôi.

Về nguyên lý, theo Mc Donal (1981), ủ chua là phương pháp sinh học, là quá trình phân giải đường dễ tan có sẵn trong nguyên liệu thức ăn (nhờ hệ vi sinh vật sẵn có trong tự nhiên hoặc bổ sung) thành axit hữu cơ trong điều kiện yếm khí. Hàm lượng axit hữu cơ tăng, chủ yếu là axit lactic do quá trình sinh trưởng, phát triển của vi sinh vật làm cho môi trường pH giảm gây ức chế các vi khuẩn gây thối.

Ưu điểm là thành phần nguyên liệu được bảo quản gần nguyên trạng, cải thiện chất lượng dinh dưỡng do hoạt động của vi sinh vật sản sinh ra, không có độc tố, mùi vị thơm ngon, hấp dẫn gia súc, giá thành chế biến thấp, dễ áp dụng với mọi quy mô chăn nuôi và thời gian bảo quản dài.

Đặc biệt, gia súc ăn thức ăn ủ chua rút ngắn quá trình lên men ở dạ cỏ, hạn chế hoạt động của vi sinh vật dạ cỏ làm giảm quá trình sản sinh ra khí mê-tan, giảm phát thải khí nhà kính (C. Benchaar, 2001).

Các bước tiến hành ủ chua (ủ xilo):

1. Chuẩn bị hố ủ

Tuỳ theo điều kiện của nông hộ, quy mô chăn nuôi để chọn vị trí ủ và thiết kế hố ủ cho phù hợp:

+ Hố ủ có thể chìm trong lòng đất bằng cách đào hố đất trong vườn. Kích thước hố ủ được tính theo lượng nguyên liệu sẽ cho vào ủ (cỏ xanh 400-450kg/m3; thân, lá cây ngô, ngọn lá mía 450-500 kg/m3; thân lá cây lạc 300-350 kg/m3).

+ Hố ủ xây nổi hoặc nửa nổi, nửa chìm; có thể ủ trong các bịch nilon màu sẫm, dày (trên 0,2 mm) có kích thước lớn nhưng phải có máy hút chân không để rút không khí ra sau khi đưa nguyên liệu vào. Ưu điểm của túi chất dẻo là có thể buộc kín dễ dàng. Tuy nhiên, túi chất dẻo có nhược điểm là khó nén chặt thức ăn và túi có thể bị chọc thủng.

+ Dùng thùng phuy để ủ chua thức ăn. Trường hợp ủ chua trong thùng phuy cần lưu ý phơi thức ăn hơi khô hơn một chút (độ ẩm dưới 65%) để tránh lượng dịch lớn sinh ra trong quá trình lên men và tích tụ dưới đáy thùng, làm thối hỏng lớp thức ăn bên dưới.

Điều kiện tiên quyết trong quá trình ủ là hố ủ phải bảo đảm giữ được yếm khí, không ngập nước.

2. Thành phần nguyên liệu

- Các loại cỏ, lá, thân cây ngô sau khi thu bắp, cây ngô cả bắp xanh (bắp chín sữa), thân, lá cây lạc sau thu hoạch, ngọn, lá sắn, lá dứa…: 93-94%

- Bột sắn hoặc cám gạo, bột ngô: 2 - 5%

- Rỉ mật: 1 - 3%     

- Muối ăn: 0,5 - 1%

- Chế phẩm vi sinh vật (nếu có): 0,1- 0,2%  

3. Tiến hành ủ chua

Nên thực hiện ủ chua khi thời tiết nắng ráo, không nên ủ chua khi trời mưa.

Đối với cỏ non, các loại lá chứa nhiều nước, cần phơi héo làm giảm tỷ lệ nước trước khi ủ.

Bột sắn hoặc cám gạo, bột ngô và chế phẩm men được trộn đều với rỉ mật trước khi tiến hành ủ.

Nên ủ ở nơi râm mát, cao ráo, thoát nước tốt, ủ tiến hành trong cùng một ngày.

- Cắt/thái nguyên liệu thức ăn với độ dài từ 3 – 7 cm.

- Rải một lớp bạt nilon lên đáy và thành hố ủ, sau đó rải một lớp cây ngô nguyên cây hoặc rơm khô dưới cùng. Rắc một lớp nguyên liệu dày 10-15 cm, tiếp tục rắc một lượt hỗn hợp bột trên. Vừa làm vừa nén chặt để đẩy không khí ra ngoài. Cứ làm lần lượt như vậy cho đến khi đầy hố ủ.

- Phủ rơm hoặc lá chuối khô hoặc phủ 2 lớp bạt nilon lên trên, che đậy thật kín, tránh không khí lọt vào, sau đó đắp đất lên trên dày khoảng 20 cm hoặc buộc chặt túi ủ để tạo môi trường yếm khí. Chú ý đào rãnh thoát nước mưa xung quanh.

- Thời gian ủ trong khoảng 21 ngày là có thể cho gia súc ăn.

4. Sử dụng thức ăn ủ chua cho gia súc

Thức ăn sau khi ủ có màu vàng rơm, mùi thơm, vị chua rất hấp dẫn gia súc.

Hàng ngày lấy thức ăn ủ chua cho gia súc ăn. Chú ý lấy gọn từng góc, thao tác nhanh. Sau khi lấy thức ăn xong phải che đậy thật kín, tránh để không khí lọt vào làm hỏng thức ăn.

Kiểm tra thức ăn ủ chua trước khi cho gia súc ăn. Nếu thấy thức ăn chuyển màu đen, có nấm, mốc, thối thì không cho gia súc ăn.

Khi mới cho gia súc ăn thức ăn ủ chua, tập cho gia súc ăn bằng cách trộn lẫn thức ăn ủ chua với thức ăn thô xanh thường ngày, tăng dần trong vài ngày đầu, có thể sử dụng thức ăn ủ chua khoảng từ 30-50% tổng khối lượng thức ăn thô xanh trong khẩu phần hàng ngày của gia súc. Riêng thân cây lạc, lá sắn chỉ cho gia súc ăn 2-4 kg/con/ngày.

Không nên cho gia súc trong thời kỳ vắt sữa (bò sữa, dê sữa) ăn thức ăn ủ chua trước khi khai thác sữa.

Thời gian bảo quản thức ăn ủ chua có thể đến 6 tháng nếu sau mỗi lần lấy thức ăn ra che đậy hố cẩn thận.

Theo tài liệu kỹ thuật của Viện Chăn nuôi và Tạp chí Khoa học động vật của Canada, 2001