Nông nghiệp 4.0: Cửa đã mở nhưng vào theo hướng nào?

Cần có cách tiếp cận hợp lý và giải pháp tổng thể để phát huy lợi thế, giảm thiểu tác động tiêu cực do làn sóng công nghệ mới có thể mang đến.

Trang trại bò sữa Ogranic Đà Lạt (xã Tu Tra, huyện Đơn Dương, Lâm Đồng). Ảnh: Nguyễn Dũng/TTXVN

Cách mạng Công nghiệp 4.0 đã và đang tác động đến nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nông nghiệp. Khi sự tăng trưởng nông nghiệp vẫn theo chiều rộng, dựa vào tăng diện tích, tăng vụ, sử dụng nhiều lao động, vật tư… thì đây được cho là cơ hội để Việt Nam đổi mới công nghệ và gia tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, cần có cách tiếp cận hợp lý và giải pháp tổng thể để phát huy lợi thế, giảm thiểu tác động tiêu cực do làn sóng công nghệ mới có thể mang đến. 

Trong nông nghiệp, Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư dựa trên đặc trưng của cuộc cách mạng kỹ thuật số, trí tuệ nhân tạo, internet, di động với các cảm biến thông minh kết hợp với công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới… tạo ra nhiều sản phẩm mới, tối ưu hóa quy trình, phương thức quản trị để sản xuất nông nghiệp hiệu quả hơn. 

Nông nghiệp 4.0 hay nông nghiệp thông minh là việc tích hợp những đặc trưng trên có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Nông nghiệp thông minh sẽ thúc đẩy năng suất và hiệu quả thông qua việc hướng dẫn nông dân đưa ra các quyết định tốt nhất và đúng thời điểm để tối ưu hóa sản xuất. 

Chương trình phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đã ứng dụng công nghệ tự động, bán tự động trong sản xuất lúa, ngô, rau quả, bò sữa, lợn giống, thủy sản. Hiện chương trình đang tiếp tục ứng dụng các công nghệ tự động hóa, công nghệ tưới tiết kiệm, công nghệ gen, công nghệ nano, công nghệ chế biến sâu trong sản xuất giống, hoàn thiện quy trình sản xuất, bảo quản và chế biến sản phẩm. 

Nhiều tỉnh thành đã hình thành các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư các dự án nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao với số vốn lên đến hàng nghìn tỷ đồng như: Tập đoàn Vingroup, Tập đoàn TH, Công ty Dabaco… Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã công nhận 28 doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. 

Tuy nhiên, theo ông Phạm S, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng, đến nay Việt Nam chưa có các mô hình nông nghiệp 4.0 hoàn chỉnh theo khái niệm của thế giới. Nhưng thực tế, một số nông dân, doanh nghiệp đã tiếp cận một số thành phần công nghệ của nông nghiệp 4.0. Hiện cũng có những nhà cung cấp công nghệ vạn vật kết nối internet (IoT) và những trang trại, doanh nghiệp ứng dụng công nghệ này trong nông nghiệp thông minh. 

Điển hình như Công ty cổ phần Chè Cầu Đất Đà Lạt (Cầu Đất Farm) khởi đầu từ sản xuất nông sản sạch bằng phương pháp thủy canh. Đến nay, công ty đã sở hữu nông trại ở Đà Lại có quy mô lớn, kết nối hệ thống phát triển rau sạch bằng các giải pháp nông nghiệp thông minh, ứng dụng IoT trong nhiều khâu của quy trình trồng trọt và tiêu thụ. Hệ thống giám sát và điều khiển qua internet. Hệ thống có thể tự động kiểm soát độ ẩm, nước, phân, chất lượng rau trên quy mô lớn. Họ có thể đi bất cứ đâu nhưng vẫn biết rõ tình hình nông trại. 

“Hạ tầng ứng dụng công nghệ và quản trị doanh nghiệp IoT bước đầu đã tiếp cận, là cơ sở quan trọng để Việt Nam tiếp tục phát triển nông nghiệp thông minh trong những năm tới”, ông Phạm S nhận định. 

Thu hoạch chè tại vùng chè Cầu Đất (Đà Lạt). Ảnh: Ngọc Hà/TTXVN

Nhưng để đầu tư một ha nhà vườn như của Cầu Đất Farm cần 2,7 tỷ đồng. Theo ông Nguyễn Văn Bộ, nguyên Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, nhiều ngành hàng có tiềm năng tiếp cận nền nông nghiệp 4.0 như: chăn nuôi, sản xuất hoa quả, nấm, cây dược liệu, lúa gạo, cà phê, hồ tiêu…. Song với sự đa dạng sản phẩm, hạ tầng vật chất cũng như công nghệ thông tin kém phát triển, trình độ lao động phân hóa cao thì việc tỉnh táo lựa chọn đúng quy mô, ngành hàng, đáp ứng yêu cầu về công nghệ, thị trường và hiệu quả là rất quan trọng. 

“Nhà nước cần có một chiến lược dài hạn, tính trên từng chu kỳ sản xuất, chấp nhận các rủi ro nhất thời, cục bộ, chứ không phải một nền nông nghiệp giải cứu, đau đâu chữa đó”, ông Nguyễn Văn Bộ nói. 

Không chỉ vốn, để có thể vận dụng được những sản phẩm từ công nghệ đòi hỏi nguồn nhân lực phải có trình độ kỹ thuật cao. Theo bà Nguyễn Thị Lan, Học viện Nông nghiệp, nguồn nhân lực công nghệ cao có thể được xem là hạt nhân thúc đẩy sự phát triển của mô hình nông nghiệp 4.0. 

Hiện nay chúng ta đang phải đối mặt với những thách thức lớn về sự thiếu hút lao động có trình độ và kỹ năng chuyên nghiệp đáp ứng được nhu cầu về nguồn nhân lực cho nông nghiệp 4.0. Để đáp ứng nhu cần phải thay đổi phương thức dạy và học. Giải pháp hiệu quả nhất là liên doanh, liên kết với doanh nghiệp nông nghiệp để hình thành mô hình đào tạo mới. 

Cùng với đó là xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp ngành nông nghiệp để hỗ trợ cho các start-up, phát triển các ý tưởng sáng tạo trong nông nghiệp. Đó cũng chính là một các khơi dậy miền đam mê cho sinh viên nông nghiệp, là hỗ trợ bước đầu cho doanh nghiệp nông nghiệp 4.0. 

Ngoài ra, cũng cần có cơ chế đột phá về thể chế, chính sách khuyến khích các cơ sở đào tạo, nghiên cứu khoa học và công nghệ, doanh nghiệp nghiên cứu chuyển giao công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp. Khuyến kích các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong và ngoài nước thành lập cơ sở dạy nghề, thực hiện chương trình hợp tác đào tạo tại khu, vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Tạo điều kiện để công nghệ được thương mại hóa, hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã tiếp nhận công nghệ, quảng bá sản phẩm công nghệ.