“Vi khuẩn của tôm” gây bệnh trên hàu

Một loài vibrio gây bệnh trên hàu giai đoạn ấu trùng và con giống mà không ảnh hưởng gì đến hàu trưởng thành. Vậy cơ chế đặc biệt gì chỉ có ở hàu trưởng thành mới có?

Cơ chế đặc biệt gì chỉ có ở hàu trưởng thành kháng lại vibrio?

Hàu là một loài vật nuôi quan trọng trong hệ sinh thái ven biển và cửa sông. Có thể nói đây là loài thân mềm có giá trị cao nhất trong ngành thủy sản. Trước năm  2007, nghề nuôi hàu ở Việt Nam gần như chưa có, nhưng ở thời điểm hiện tại, mỗi năm Việt Nam sản xuất gần 20.000 tấn hàu. Nhu cầu trong nội địa ngày càng tăng mạnh, có nhiều tiềm năng để xuất khẩu. Nhưng về cơ bản chỉ có 30% hộ nuôi là có đầu tư về trang thiết bị kỹ thuật, còn lại đều là những hộ nuôi nhỏ lẻ, manh mún.

Cũng như nhiều loài khác, hàu có thể chết hàng loạt do nhiều hiện tượng xảy ra và lây lan trên diện rộng. Các yếu tố gây chết hàu có thể là nhiệt độ nước, mầm bệnh do vi khuẩn hay chính tình trạng sinh lý của hàu. Chủng vi khuẩn vibrio thường thấy trên tôm cũng dễ gây bệnh cho các khu vực nuôi hàu nuôi vào mùa nóng. Trong đó, Vibrio asturias và V. splendidus là hai loài được phân lập thành công nhiều nhất, chúng tiết ra những sản phẩm ngoại bào, từ đó gây độc tại nơi mà chúng bám lấy.

Tỷ lệ tử vong cao nhất do mầm bệnh này gây ra tìm thấy nhiều ở giai đoạn ấu trùng và giai đoạn giống, còn gọi là “bệnh hàu non”. Trên hàu trưởng thành, hầu như rất hiếm thấy trường hợp hàu chết do Vibrio. Hàu là sinh vật ăn lọc, lại thường sống trong môi trường ô nhiễm, có nhiều vi khuẩn, do đó sự tương tác giữa hàu và chủng vi khuẩn Vibrio là rất phức tạp. Vì vậy cũng rất khó xác định chính xác loài nào là loài gây bệnh, chính vì nhiều loài Vibrio cũng có thể sống cộng sinh trên cơ thể hàu. V. splendidus với độc lực khác nhau sẽ gây những triệu chứng khác nhau cho hàu. Thú vị là các mức độ độc lực này đều không gây tử vong đối với hàu trưởng thành. Sự tương tác giữa Vibrio và hàu vẫn là điều mà nhiều chuyên gia đang hướng tới.

Hàu nuôi phải chịu đựng rất nhiều thách thức từ môi trường, do chúng cũng là loài nhạy cảm với mầm bệnh. Mặc dù không có miễn dịch thích nghi, những các tế bào máu và huyết thanh của hàu cũng hoạt động rất mạnh mẽ trong hệ thống phòng thủ bẩm sinh của chúng. Tìm ra sự tương tác của hàu trường thành và Vibrio sẽ góp phần vào quá trình phòng bệnh trên hàu nuôi.

Các vi sinh vật sẽ sử dụng nhiều “chiến thuật” khác nhau hòng lẩn trốn hàng rào phòng thủ của hàu. V. splendidus gây bệnh nghiêm trọng trên ấu trùng và hàu giống khi nuôi hàu thương phẩm nhưng lại “buông tha” một cách kỳ diệu khi hàu trưởng thành. Có phải chăng nhờ vào một cơ chế đặc biệt gì đó chỉ có hệ miễn dịch của hàu trưởng thành mới có?

Mặc dù thiếu hệ miễn dịch thích nghi chính là kháng thể, tuy nhiên các cơ chế miễn dịch bẩm sinh của hàu lại hoạt động rất tốt, chống lại mầm bệnh một cách  hiệu quả. Các phản ứng, các cơ chế miễn dịch như thực bào, đóng gói hay tiết dịch gây ngưng trệ hoạt động của vi khuẩn gây hại chỉ hoàn thiện trên cơ thể hàu trưởng thành. Do đó dễ hiểu tại sao hàu non và ấu trùng thì bị nhiễm vi khuẩn và tử vong, trong khi hàu trưởng thành không hề bị nhiễm.

Tình hình nuôi hàu ở Việt Nam hiện nay cũng đang trên đà phát triển mạnh. Ngày càng được đầu tư và mở rộng hơn về quy mô và diện tích. Nhiều hình thức nuôi mới cũng đã được áp dụng, mang lại một số lợi ích nhất định. Trong đó có nuôi hàu bằng vỏ xe, nuôi hàu ghép chung với tôm thẻ chân trắng hay tôm sú. Hàu có thể làm sạch môi trường ao nuôi, vừa thu được tôm nuôi với năng suất cao mà còn thu được hàu, món đặc sản có giá bán cao trên thị trường. Đặc biệt là khi nuôi tôm quảng canh cải tiến trong rừng ngập mặn chung với hàu thì hàu và tôm đều tăng trưởng nhanh hơn và có kích cỡ lớn hơn.

Nếu hàu nuôi trong ao tôm quảng canh thì sự sinh sôi của Vibrio có thể đe dọa rất nhiều đến sức khỏe của chúng. Vì các chủng Vibrio chống chịu tốt ở các môi trường khắc nghiệt. Do đó, hàu nuôi sẽ phát triển tốt nếu được chú ý bảo vệ môi trường sống, nước nuôi hàu có sạch thì hàu sẽ tự nhiên có đủ sức khỏe hình thành cơ chế miễn dịch chống lại Vibrio.