Xuất khẩu gạo giảm kỷ lục vì coi thường người tiêu dùng?

Lần đầu tiên trong 10 năm qua, xuất khẩu gạo cả nước giảm xuống mức thấp kỷ lục. Có doanh nghiệp (DN) cả năm không xuất khẩu được hạt gạo nào.

Trong ảnh: Gạo Việt Nam xuất khẩu đã sụt giảm kỷ lục trong 10 năm qua. Ảnh: T.H

Cả năm không bán được hạt gạo nào

Ông Nguyễn Văn Đôn - Giám đốc Công TNHH Việt Hưng cho biết, xuất khẩu gạo sang các thị trường chính đều sụt giảm, đặc biệt sụt giảm mạnh tại các thị trường truyền thống. Tại Philippines, các “đối thủ” xuất khẩu như Thái Lan, Campuchia cũng tham gia nên sức cạnh tranh ngày càng mạnh.

Thị trường Trung Quốc đang có chính sách thắt chặt kiểm soát chất lượng, đặc biệt đối với mặt hàng gạo hạt ngắn bị siết lại hạn ngạch nhập khẩu khiến các DN Trung Quốc dừng luôn việc mua hàng vì phải tốn nhiều chi phí mua hạn ngạch, xin thủ tục. Ngoài ra, Myanmar với thế mạnh về gạo giá rẻ đã từng bước cạnh tranh thị phần với gạo Việt Nam tại thị trường Trung Quốc.

Ông Lâm Anh Tuấn - Giám đốc Công ty TNHH Lương thực Thịnh Phát cho hay, từ đầu năm đến nay, DN này không bán nổi một hạt gạo nào trực tiếp sang các thị trường nước ngoài. Theo ông Tuấn, ngoài khó khăn về thị trường, nghịch lý giá gạo trong nước ở mức cao, giá xuất khẩu lại thấp khiến DN không bán được.

Trong khi đó, nguồn cung gạo thế giới đã vượt cầu, các đối thủ đều có những ưu thế vượt mặt gạo Việt như Myanmar, Pakistan thì giá rẻ, Thái Lan và Campuchia lại có gạo thơm chất lượng hơn.

Theo số liệu của Bộ NNPTNT, xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2016 giảm kỷ lục trong gần 10 năm qua.  Cụ thể, tính đến hết tháng 11, xuất khẩu gạo của cả nước ước mới đạt 4,54 triệu tấn, giảm 25% về khối lượng và giảm hơn 20% về giá trị so với cùng kỳ năm 2015.

Đây là mức thấp nhất từ năm năm 2009 đến nay, và hầu hết DN xuất khẩu gạo đều không hoàn thành chỉ tiêu đề ra. Từ đầu năm đến nay, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cũng đã phải điều chỉnh giảm chỉ tiêu xuất khẩu xuống còn 5,7 triệu tấn, tức giảm khoảng 800.000 tấn so với kế hoạch.

Giải pháp “đầu voi đuôi chuột”?

Ông Trần Quốc Khánh – Thứ trưởng Bộ Công Thương cho rằng, nếu DN còn coi thường người tiêu dùng, vẫn sản xuất chế biến trên nền nhà bẩn thỉu, silo thì có vấn đề, quạt thông gió không chạy... như hiện nay, thì ngành gạo khó mà phát triển xa hơn được

Trong khi cả người trồng lúa và các DN chế biến, xuất khẩu lúa gạo đang lo lắng vì sản lượng xuất khẩu giảm kỷ lục, nhiều ý kiến cho rằng, những giải pháp của các bộ, ngành vẫn theo kiểu “đầu voi đuôi chuột”, hoặc không chạm được tới nhu cầu của DN và thị trường. 

Ông Phạm Thái Bình – Giám đốc Công ty TNHH Trung An (Cần Thơ), kể, trong nửa cuộc đời làm lúa gạo của ông, dự hàng trăm cuộc họp, hội nghị, hội thảo… tuy nhiên ông vẫn chưa hài lòng với nhiều chính sách ưu đãi cho nông nghiệp của cơ quan chức năng.

Mới đây, ông nhập khẩu 10 silo để dự trữ gạo từ Tây Ban Nha với giá rất ưu đãi, mỗi silo có công suất chứa 3.000 tấn. Khi tìm hiểu ra, ông Bình mới biết rằng, ở các nước châu Âu, DN hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp được chính phủ hỗ trợ rất nhiều, tạo điều kiện để phát triển khoa học, kỹ thuật… từ đó, nâng cao giá trị sản phẩm.

Trong khi đó, tại Việt Nam, rất nhiều chính sách được tiếng là ưu đãi cho nông nghiệp, nông dân, DN nhưng trên thực tế lại không hiệu quả, DN và nông dân không thể với tới ưu đãi hoặc hỗ trợ không đúng đối tượng. Như tại DN ông Bình, để chuyển từ dự trữ gạo sang dự trữ lúa sẽ phải tốn rất nhiều kinh phí đầu tư máy móc, thiết bị, song không được hưởng khoản hỗ trợ nào vì là… DN.

Theo ông Huỳnh Thế Năng – Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), thay vì phải chạy đôn chạy đáo tìm đường xuất khẩu, bất chấp giá cả, chất lượng… như hiện nay, Việt Nam cần định dạng lại sản lượng gạo hàng hóa cho xuất khẩu. Với định hướng trong ngắn hạn đến năm 2020, chỉ nên xuất khẩu ở mức 2 – 3 triệu tấn/năm thay vì 7 – 8 triệu tấn/năm như hiện nay.

Ngoài ra, Việt Nam cũng không nên chủ quan khi cho rằng thị trường Trung Quốc là thị trường dễ tính nên không quan tâm việc xây dựng vùng nguyên liệu, xây dựng chất lượng sản phẩm xuất khẩu… “Đây là điểm mấu chốt, rất dễ “chết người” nhất của DN trong tương lai. Nếu không xây dựng được vùng nguyên liệu với bộ tiêu chuẩn về chất lượng, ngay cả thị trường Trung Quốc cũng dễ dàng vụt mất trong tương lai”-ông Năng nhận định.

Cùng nhận định như vậy, tại hội thảo “Định hướng xuất khẩu gạo Việt Nam” tổ chức sáng 13.12 tại TP.HCM, ông Trần Quốc Khánh – Thứ trưởng Bộ Công Thương cho rằng, nếu DN còn coi thường người tiêu dùng, vẫn sản xuất chế biến trên nền nhà bẩn thỉu, silo thì có vấn đề, quạt thông gió không chạy... như hiện nay, thì ngành gạo khó mà phát triển xa hơn được.