Thật Hư Về Tác Hại Của Ethoxyquin

Gần đây tại các cơ sở chăn nuôi, các công ty sản xuất chế biến thực phẩm, các hội, hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng và vật nuôi, thậm chí là cả giới khoa học trên thế giới, đã nổ ra những cuộc tranh luận gay gắt về tính an toàn của ethoxyquin. Vậy thực hư ra sao?

Vào cuối những năm 1950, ethoxyquin (tên thương mại là santoquin, santoflex, EQ) đã được cho phép dùng làm phụ gia thực phẩm để bảo quản (E324) chống oxy hóa, giúp ngăn ngừa sự phân hủy của một số vitamin, ngăn chặn sự phân hóa các chất béo và các hợp chất liên quan, đồng thời ngăn peroxide hình thành trong các loại thức ăn chăn nuôi. Ethoxyquin cũng thường được sử dụng trong các loại gia vị để chống mất màu do quá trình oxy hóa của các sắc tố carotenoid tự nhiên.

Các nghiên cứu về ethoxyquin gần đây

Năm 1969, Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên Hiệp Quốc (FAO) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cùng ban hành 2 bản báo cáo (số hiệu FAO/ PL:1969/M/17/1 và WHO/Food Add./70.38) về “Thẩm định một số dư lượng thuốc trừ sâu trong thực phẩm”. Trong đó, tại Chương 159 nói về nghiên cứu ethoxyquin, nhiều thí nghiệm đã được phân tích rất rõ.

Theo đó, các nghiên cứu trên chuột và chó cho thấy có xuất hiện tác dụng độc hại trên gan và thận ở nồng độ ethoxyquin trong thức ăn từ 250 ppm trở lên đối với chuột, và từ 10 mg/kg đối với chó. Ở nồng độ thấp (khoảng 50 ppm), ethoxyquin nhanh chóng bị chó, chuột và gà bài tiết. Ethoxyquin dễ chuyển hóa thành chất hòa tan và nếu quá trình bài tiết xảy ra thuận lợi, ít có khả năng ethoxyquin lưu lại trong cơ thể.

Trong một nghiên cứu khác vào tháng 3/2003, Câu lạc bộ Chuột ở Mỹ (Rat & Mouse Club of America – RMCA) đã chỉ ra một số đặc tính kháng ung thư của ethoxyquin. Ethoxyquin trong thức ăn của chuột được cho là có thể ngăn ngừa ung thư gan do độc tố aflatoxin gây ra. Aflatoxin là chất gây ung thư tự nhiên phổ biến trong thực phẩm, nhất là trong ngô và các loại hạt. Chuột là loài dễ bị ung thư nhất do ảnh hưởng của aflatoxin. Ngoài ra, ethoxyquin trong thức ăn của chuột cũng được cho là yếu tố góp phần ngăn cản sự tiến triển của các khối u ở vú.

Theo TS. W. Jean Dodds, Chủ tịch Trung tâm Thú y Hemopet (Mỹ), ở động vật trong phòng thí nghiệm, ethoxiquin làm tăng vitamin gan A từ 2-5 lần, trong thức ăn chăn nuôi với hàm lượng cao hơn, chúng làm tăng nồng độ vitamin E trong máu lên 2 lần. Ethoxyquin được đánh giá là độc tính cấp 3, hay nhóm độc tính trung bình. Nếu nhiễm phải với nồng độ từ 0,5 – 5g/kg có thể gây tử vong ở người. Nhưng mức độ này chưa độc bằng aspirin hay cafein, những chất vẫn được sử dụng rất phổ biến trên thị trường. Dựa vào những dữ liệu trên để nghi ngờ về sự an toàn của việc sử dụng ethoxyquin là hoàn toàn không chính xác.

Ethoxyquin gây hại cho sức khỏe con người?

Trong những năm 1990, Trung tâm Thú y của Cục Quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) bắt đầu nhận được báo cáo từ các chủ sở hữu chó gán sự hiện diện của ethoxyquin trong thức ăn cho chó với vô số tác dụng phụ, chẳng hạn như phản ứng dị ứng, các vấn đề về da, suy nội quan, những vấn đề về hành vi và ung thư.

Thậm chí, một số suy đoán còn cho rằng chất ethoxyquin trong thức ăn chăn nuôi có thể gây ra các vấn đề sức khỏe ở người. Tuy nhiên cho đến nay, FDA mới chỉ có 1 xác nhận về sự liên quan của ethoxyquin đến sự tích tụ của Protoporphyrin-IX trong gan, nhưng không có tổn hại sức khỏe nào được báo cáo từ trường hợp này.

Năm 1997, FDA đã yêu cầu (không bắt buộc) các nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi tự nguyện hạn chế hàm lượng ethoxyquin từ 150 ppm xuống còn 75 ppm cho đến khi có thêm bằng chứng mới. Riêng trong thực phẩm dành cho người, FDA bắt buộc mức dư lượng ethoxyquin tối đa là 5 ppm (5 ppm trong các chất béo chưa nấu chín từ động vật - trừ gia cầm; 3 ppm trong gan và mỡ gia cầm chưa nấu chín; 0,5 ppm trong các cơ thịt động vật chưa nấu chín; 0,5 ppm trong trứng gia cầm; và 0 ppm trong sữa).

FDA đã xác nhận rằng, đến thời điểm này vẫn chưa có bằng chứng khoa học y tế nào xác định ethoxyquin ở mức giới hạn như trên gây tổn hại cho sức khỏe con người hoặc động vật.

Tháng 11/2004, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (Environmental Protection Agency – EPA) chỉ ra rằng ethoxyquin không phải là chất gây quái thai hay phát triển độc tố khi thí nghiệm trên chuột. Đồng thời, EPA cũng công nhận việc sử dụng ethoxyquin là hợp lệ nếu được đăng ký rõ ràng và ghi nhãn mác cụ thể trên bao bì.

Hiện nay, Mỹ, Nhật Bản, Đức,… là những nước sản xuất ethoxyquin hàng đầu thế giới. Điển hình, ethoxyquin sản xuất tại Công ty Hóa chất Monsanto (Mỹ) được XK đến nhiều nước như Anh, Na Uy, Đan Mạch, Hà Lan, Bỉ, Pháp, Áo, Thụy Sĩ, Phần Lan, Tây Ban Nha, Ý, Nam Phi, Mehico, Côlômbia, Peru, Chile, Braxin, Philipin,…

Chưa được xác thực nhưng đã được thi hành

Rõ ràng, những nghi ngại về ethoxyquin mới chỉ là những suy đoán chưa được chứng minh và công nhận. Tuy vậy, dựa vào những phỏng đoán mơ hồ đó, ethoxyquin vẫn được sử dụng để dựng lên một rào cản thương mại rất hiệu quả.

Ngày 31/8/2012, Nhật Bản đã ra lệnh kiểm tra 100% các lô hàng sản phẩm tôm NK từ Việt Nam với quy định mức dư lượng ethoxyquin không được cao hơn 0,01 ppm. Tháng 9/2012, sau Việt Nam, tôm Ấn Độ cũng cùng chung số phận bị tăng cường kiểm soát. Hậu quả là, đang đà tăng trưởng mạnh mẽ (23 - 52%) trong 5 tháng trước đó, tôm Việt Nam xuất sang Nhật đã quay đầu giảm mạnh (từ âm 1,4% đến âm 16,6%) trong 6 tháng cuối năm. Bên cạnh đó, tính đến ngày 13/9/2012, Ấn Độ đã bị Nhật từ chối khoảng 200 côngtenơ tôm.

Không chỉ Nhật Bản, từ cuối tháng 11/2012, Hàn Quốc cũng bắt đầu áp dụng kiểm tra ethoxyquin trong tôm NK từ các nước, với cùng mức giới hạn dư lượng 0,01 ppm. Đây được xem là mức rất khắt khe, khó có DN nào đáp ứng được.

Điều này rõ ràng là phi lý và không có cơ sở, vì giới hạn 0,01 ppm không dựa trên bất kỳ nghiên cứu khoa học nào được quốc tế công nhận. Phải đến tháng 11/2012, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản mới tiến hành thí nghiệm về ethoxyquin để làm cơ sở đối chứng và dự kiến đến tháng 2/2013 mới có kết luận chính thức.

Cho đến nay, chưa hề có một báo cáo nào về tổn hại sức khỏe mà người dân Nhật gặp phải do dùng tôm NK có dư lượng ethoxyquin cao hơn 0,01 ppm. Ngược lại, những thiệt hại do quy định này gây ra đối với các nhà XK tôm như Việt Nam và Ấn Độ thì lại rất rõ ràng và cụ thể.

Rõ ràng, trước khi có những nghiên cứu và bằng chứng xác thực, mọi rào cản dựa trên những đồn đoán thiếu căn cứ là bất công và vô giá trị, đi ngược lại tinh thần tự do hóa và cơ sở pháp lý của Tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO). Phía Ấn Độ đã tuyên bố, năm 2013 họ sẽ khởi kiện lên WTO nếu Nhật không dỡ bỏ ngay quy định vô lý trên.