Hướng dẫn nuôi trồng thủy sản tuần hoàn - Phần 7

Chương 4: Lập kế hoạch và thực hiện dự án

Ý tưởng xây dựng một trang trại chăn nuôi cá tuần hoàn thường dựa trên những quan điểm rất khác nhau về những gì quan trọng và những gì có lợi. Mọi người có xu hướng tập trung vào những điều họ đã biết hoặc những điều họ thấy có lợi nhất và trong quá trình đó, họ quên đi những khía cạnh khác của dự án.

Năm vấn đề chính cần được giải quyết trước khi khởi động một dự án:

• Giá bán và thị trường cho cá đang được đề cập đến

• Lựa chọn địa điểm xây dựng bao gồm giấy phép xây dựng từ phía chính quyền

• Thiết kế hệ thống và công nghệ sản xuất

• Lực lượng lao động bao gồm một người quản lý tận tụy

• Tài trợ đầy đủ cho dự án để bằng mọi cách đưa dự án đi vào hoạt động

Giá bán và thị trường

Điều đầu tiên là phải tìm hiểu xem cá có thể được bán với giá cả phải chăng và với trọng lượng đủ hay không. Do đó, điều quan trọng là thực hiện một cuộc khảo sát thị trường thích hợp trước khi thực hiện các bước tiếp theo. Giá bán của cá trong các cửa hàng rất khác so với giá mà bạn sẽ nhận được trước tại trang trại. Để mang cá từ trang trại đến bày bán ở siêu thị là một quá trình dài bao gồm các công đoạn giết cá, mổ bụng, đóng gói và vận chuyển. Các chi phí liên quan có thể là đáng kể và các chi phí này phải được bao gồm trong các tính toán tổng thể. Siêu thị hay còn được gọi là bên trung gian sẽ lấy phần lợi nhuận của họ và trọng lượng cá giảm xuống trong quá trình mổ bụng cá dĩ nhiên sẽ tạo ra sự khác biệt đáng kể về trọng lượng cuối cùng của con cá mà bạn đang được trả tiền.

Lựa chọn địa điểm xây dựng và xin giấy phép xây dựng

Lựa chọn một địa điểm thuận lợi là vô cùng quan trọng. Mặc dù công nghệ tuần hoàn được cho là để tiết kiệm nước nhưng nhu cầu tiêu thụ nước trong chăn nuôi cá là hiển nhiên. Nước ngầm là nguồn nước được ưa chuộng nhất vì độ tinh khiết và nhiệt độ tương đối lạnh. Nước lấy trực tiếp từ sông, hồ hoặc biển thì không được khuyến nghị. Nếu nước biển được sử dụng thì nên xây dựng thêm các rãnh tiêu nước ngầm hoặc sử dụng nước giếng khoan. Việc lựa chọn địa điểm cũng được liên kết trực tiếp với khối lượng công việc khi xin phép sự chấp thuận từ chính quyền địa phương, khu vực hoặc quốc gia để xây dựng một trang trại chăn nuôi cá. Thông thường phải mất nhiều thời gian và gặp nhiều khó khăn để xin phép được xả nước từ một trang trại cá ra ngoài. Mặc dù nước thải đã được xử lý triệt để và tất cả các hạt phân tử đã bị loại bỏ chất dinh dưỡng thải ra nước luôn là mối bận tâm của các cơ quan chức năng. Do đó nên thực hiện một tiền dự án nhằm giúp cho các cơ quan liên quan có thể được tiếp cận trong khoảng thời gian thích hợp để được cấp phép xây dựng, sử dụng nước, xả thải, vv...

Thiết kế hệ thống và công nghệ

Nhiều người chăn nuôi cá có xu hướng tự thiết kế và xây dựng các hệ thống hoặc các giải pháp mà thoạt nhìn có thể hiểu được khi bạn muốn giảm chi phí và hợp nhất các ý tưởng của riêng bạn. Tuy nhiên, giải pháp tốt nhất là tiếp xúc để đặt vấn đề với một nhà thầu hệ thống chuyên nghiệp và thảo luận với họ về các ý tưởng công nghệ rồi cùng nhau tìm ra giải pháp tối ưu để xây dựng trang trại. Người chăn nuôi cá nên dành thời gian của mình để vận hành và tối ưu hóa hoạt động của trại cá thay vì tham gia vào các giải pháp kỹ thuật và công việc thiết kế cụ thể. Các nhà thầu hệ thống thường làm việc theo cách rất có hệ thống để đưa dự án phát triển từ thiết kế cơ bản đến xây dựng và cuối cùng là khởi động trang trại. Một số nhà thầu hệ thống thậm chí còn hỗ trợ các quy trình vận hành và quản lý trang trại thường ngày để đảm bảo bàn giao trọn vẹn và thành quả lâu bền.

Lực lượng lao động

Tìm kiếm nhân viên có kỹ năng là rất quan trọng giúp cho ban quản lý trang trại có thể quản lý hiệu quả. Điều cực kỳ quan trọng là tìm một người quản lý điều hành toàn bộ hoạt động của trang trại, người mà luôn tận tâm tận lực với công việc, mong muốn trang trại thành công nhiều như các cổ đông mong muốn. Cá là sinh vật sống và đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ hàng ngày để phát triển trong một môi trường khỏe mạnh và lành mạnh. Những sai lầm hoặc quản lý sai lệch sẽ ngay lập tức gây ảnh hưởng rất lớn đến năng suất và phúc lợi của cá. Khi ngành nuôi trồng thủy sản phát triển và trở nên chuyên nghiệp hơn thì nhu cầu về nhân viên có học thức cao trở thành điều hiễn nhiên. Giáo dục và đào tạo đang ngày càng trở thành một phần quan trọng của nuôi trồng thủy sản hiện đại.

Hình 4.1 Lưu trình từ ý tưởng dự án đến sản phẩm cuối cùng

Tài chính

Yêu cầu về tài chính của một dự án hoàn chỉnh thường bị đánh giá thấp nghiêm trọng. Chi phí vốn rất cao khi xây dựng và bắt đầu một trang trại cá mới và các nhà đầu tư dường như quên mất rằng việc chăn nuôi cá đạt đến kích cỡ thị trường đòi hỏi sự kiên nhẫn. Thời gian từ khi bắt đầu xây dựng và thời gian đến khi nhận được lợi tức đầu tiên từ cá bán được thường mất từ một đến hai năm. Do đó, dòng tiền ban đầu rất chậm và nên thả thêm cá vào hệ thống trong giai đoạn khởi đầu rồi bán hết số lượng cá dư thừa này ở kích cỡ nhỏ hơn trong năm đầu tiên cho đến khi hậu cần sản xuất đạt được khối lượng và kích cỡ đầu ra hằng ngày theo kế hoạch. Một vấn đề quan trọng khác là phải bao gồm tất cả các chi phí khi ước tính tổng nhu cầu đầu tư và vốn lưu động và phải có sẵn một quỹ dự phòng cho các sự cố hoặc nhu cầu bất ngờ. Đối với một hệ thống tuần hoàn thì công nghệ và chức năng sinh học phụ thuộc lẫn nhau. Điều này có nghĩa là nếu bất kỳ giải pháp công nghệ nào chưa được cài đặt hoặc kích thước không đủ hoặc không hoạt động thì nguyên lý tuần hoàn sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Cuối cùng, điều này sẽ ảnh hưởng đến phúc lợi và hiệu suất tăng trưởng của cá dẫn đến cá chất lượng kém và sản lượng thấp hơn so với kế hoạch.

Để có được một cái nhìn tổng quan có hệ thống về toàn bộ dự án cần thảo một kế hoạch kinh doanh kỹ lưỡng. Việc đi vào chi tiết cách thảo kế hoạch kinh doanh hoặc cách tiến hành khảo sát thị trường cho một lĩnh vực vượt ra ngoài phạm vi của bài hướng dẫn này. Thông tin chi tiết về các chủ đề như vậy phải được tìm kiếm ở nơi khác. Tuy nhiên, một kế hoạch kinh doanh dự thảo và các ví dụ về ngân sách và tính toán tài chính được đưa ra để hướng dẫn đọc giả và giúp đọc giả nhận thức được những thách thức khi thiết lập một dự án chăn nuôi cá.

Để lập kế hoạch chi tiết sản xuất cá và kết hợp kế hoạch với ngân sách một cách cẩn thận cũng khá quan trọng. Kế hoạch sản xuất là tài liệu làm việc cơ bản khi nói đến sự thành công hay thất bại của năng suất đầu ra.

Kế hoạch sản xuất nên được sửa đổi thường xuyên vì cá nuôi thường hoạt động tốt hơn hoặc kém hơn trong thực tế so với kế hoạch trên lý thuyết. Xây dựng kế hoạch sản xuất về cơ bản là vấn đề tính toán sự tăng trưởng của cá nuôi, thường là từ tháng này sang tháng tiếp theo. Có một số chương trình phần mềm có sẵn để tính toán và lập kế hoạch sản xuất. Tuy nhiên, tất cả chúng đều dựa trên ước tính lãi suất sử dụng tốc độ tăng trưởng tính theo phần trăm mỗi ngày của cá được đề cập. Tốc độ tăng trưởng phụ thuộc vào loài cá, kích cỡ của cá và nhiệt độ nước. Các loài cá khác nhau có nhiệt độ nuôi tối ưu khác nhau tùy thuộc vào môi trường sống tự nhiên của chúng và cá nhỏ hơn thì có tốc độ tăng trưởng cao hơn cá lớn hơn.

Lượng thức ăn đầu vào và tỷ lệ chuyển đổi thức ăn (FCR) tất nhiên là một phần tích hợp của các tính toán này. Một cách dễ  dàng để tiếp cận kế hoạch sản xuất là lập một bảng biểu cho ăn dành cho loài cá đang được đề cập đến. Các bảng như vậy có sẵn tại các nhà máy sản xuất thức ăn và các bảng đưa vào được cân nhắc dựa trên các loài cá, kích cỡ của cá và nhiệt độ nước.

Tỷ lệ phân chia thức ăn dựa theo FCR sẽ đưa ra cho bạn tốc độ tăng trưởng của cá. Mức tăng cân từ ngày này sang ngày khác có thể được tính bằng cách sử dụng ước tính lãi suất được biểu thị là: Kn = K0(1+r)n

Trong đó, “n” là số ngày, “K0" là trọng lượng của cá ở ngày 0, “Kn" là trọng lượng của cá ở ngày thứ n, “r” là tốc độ tăng trưởng. Một con cá 100 gram có tốc độ tăng trưởng 1,2% mỗi ngày thì trong vòng 28 ngày cân nặng sẽ là:

K28 ngày = K100 gram (1+0,012)28 ngày = 100 (1.012) 28 = 139,7 gram

Dù là ở kích cỡ nào hay số lượng cá là bao nhiêu, phương trình này đều có thể được sử dụng để tính toán sự tăng trưởng của cá nuôi, đưa ra kế hoạch sản xuất chính xác và kết hợp chặt chẽ khi phân loại và chia cá ra nhiều bể. Ngoài ra, cần phải nhớ trừ đi những tổn thất trong quần thể khi lập kế hoạch sản xuất. Nên tính toán tiêu chuẩn hàng tháng và sử dụng hệ số tử vong khoảng 1% mỗi tháng tùy theo kinh nghiệm. Một tháng không nên được tính là 30 ngày đầy đủ vì thông thường sẽ có những ngày trong tháng mà cá không được cho ăn do thủ tục của ban quản lý. Đó là lý do tại sao 28 ngày được sử dụng trong ví dụ nêu trên.

Nên luôn luôn tham khảo ý kiến từ kế toán viên chuyên nghiệp để thực hiện ngân sách thấu đáo tính toán tất cả các chi phí. Một ngân sách được ghi chép rõ ràng cũng rất cần thiết khi thuyết phục các nhà đầu tư, vay vốn ngân hàng và tiếp cận các quỹ tài trợ.

Ngân sách đầu tư phụ thuộc mạnh mẽ vào việc xây dựng nhà máy tuần hoàn, một lần nữa phụ thuộc vào điều kiện quốc gia và địa phương trong khu vực xây dựng. 

Chi phí xây dựng không chỉ phụ thuộc vào chi phí xây dựng tại địa phương mà còn phụ thuộc vào loài cá và quy mô trang trại. Các chi phí cũng phụ thuộc nhiều vào việc liệu hệ thống nuôi sẽ diễn ra tất cả các giai đoạn chăn nuôi cá hay chỉ là giai đoạn phát triển của cá và liệu hệ thống này có được lắp đặt bên trong tòa nhà hay không. Những quyết định như vậy phụ thuộc vào khí hậu, loài cá, mục đích sản xuất, v.v... Có một xu hướng rõ ràng là tốc độ tuần hoàn càng cao thì nhu cầu lắp đặt hệ thống bên trong tòa nhà càng cao.

Nhìn chung, tổng chi phí đầu tư bao gồm sẽ đạt tới 12-14 EUR/kg cá được sản xuất bởi các hệ thống trong nhà sản xuất 100 tấn cá mỗi năm đối với tất cả các cơ sở như trại ươm cá giống, cá tập ăn, cá con và cá trong giai đoạn phát triển. Kích cỡ thu hoạch của cá nuôi càng lớn thì chi phí đầu tư càng cao bởi vì nuôi cá lớn hơn đòi hỏi nhiều hệ thống và không gian bể để tạo ra cùng một điều kiện chăn nuôi khi so sánh với cá nhỏ hơn. Do đó, các hệ thống sản xuất cá lớn, chẳng hạn như cá hồi kích cỡ thị trường khoảng 4-5 kg cũng sẽ đạt 12-14 EUR/kg cá hồi được sản xuất mỗi năm. Ở đầu kia của quy mô sản xuất, các hệ thống tuần hoàn ngoài trời ít tiên tiến hơn chỉ được sử dụng để nuôi cá ở giai đoạn cuối cùng có kích thước nhỏ hơn, chẳng hạn như cá hồi có kích cỡ theo khẩu phần sẽ có giá khoảng 4-5 EUR/kg cá được sản xuất mỗi năm áp dụng đối với thiết kế quy mô sản xuất 1000 tấn trở lên.

Liên quan đến việc mua đất, dấu vết sinh thái của một nhà máy tuần hoàn cũng phụ thuộc vào loài cá và cường độ sản xuất. Nhìn chung, dấu vết sinh thái của một cơ sở tuần hoàn là khoảng 1000 m2 trên 100 tấn cá. Tổng sản lượng càng lớn thì diện tích cần thiết trên 100 tấn cá được sản xuất càng nhỏ bởi vì các bể chứa lớn hơn thì có thể được xây dựng sâu hơn.  Do đó, một trang trại cá lớn 1000 tấn sẽ chỉ cần 7000 m2 đất.  Thường sẽ cần nhiều đất hơn để xây dựng các công trình xung quanh như trạm lấy nước đầu vào, xử lý nước thải, vận tải cá, đường giao thông, v.v…

Hình 4.5 Ví dụ về phân phối chi phí của một trang trại lớn cho cá hồi có kích thước phần (2 000 tấn / năm) lấy cá giống và tăng chúng lên 300-500 gram. Tổng chi phí sản xuất cho mỗi kg cá sống được sản xuất ít hơn 2 EUR mỗi kg. Tổng chi phí đầu tư cho một hệ thống nội bộ tuần hoàn như vậy là khoảng 4 EUR mỗi kg sản xuất (tổng cộng 8 triệu EUR).

Từ hình 4.5, thật thú vị khi thấy rằng mức tiêu thụ năng lượng chỉ bằng 7% chi phí. Tập trung vào tiêu thụ điện tất nhiên là quan trọng, tuy nhiên điều đó không có nghĩa tiêu thụ điện là chi phí vượt trội nhất. Trong thực tế, điều này tương đương với nhiều trang trại truyền thống nơi mà ở đó sử dụng bánh xe chèo, máy bơm xoáy, nón nén oxy và các cài đặt khác sử dụng một lượng năng lượng khá lớn.

Chi phí thức ăn là chi phí vượt trội nhất, điều đó cũng có nghĩa là quản lý thức ăn hiệu quả là yếu tố quan trọng nhất. Cải thiện tỷ lệ chuyển đổi thức ăn sẽ có tác động đáng kể đến hiệu quả sản xuất.

Cũng như trong các ngành sản xuất thực phẩm khác, đơn vị sản xuất càng lớn thì chi phí sản xuất trên mỗi đơn vị được sản xuất càng thấp. Điều tương tự cũng áp dụng trong chăn nuôi cá. Tuy nhiên, dường như việc làm cho các hệ thống sản xuất lớn hơn 2.000 tấn mỗi năm không làm giảm đáng kể chi phí đầu tư. Đẩy mạnh phương pháp từ vài trăm tấn mỗi năm lên tới hàng ngàn tấn mỗi năm lại giúp giảm đáng kể chi phí cả về chi phí đầu tư lẫn chi phí vận hành. Lợi ích của việc mở rộng quy mô trang trại phụ thuộc rất lớn vào loài nào được nuôi và cách mở rộng sản xuất phải được xem xét cẩn thận.

Phụ lục có một danh sách kiểm tra các vấn đề sinh học và kỹ thuật có thể ảnh hưởng đến việc thực hiện đầy đủ một hệ thống tuần hoàn. Danh sách kiểm tra này phù hợp nhất để xác định các khía cạnh nhỏ và các trở ngại có thể xảy ra khi dự án sắp được thực hiện.