Ngành tôm 2016: Đòn bẩy để bứt phá

Ngành tôm năm 2016 đối mặt với rất nhiều áp lực từ thời tiết bất lợi, xâm nhập mặn, khan hiếm nguyên liệu và dịch bệnh tái xuất hiện; nhưng nhờ có sự đầu tư mạnh mẽ và đổi mới công nghệ, nhiều mô hình thành công nên ngành tôm vẫn có sự tăng trưởng tốt và góp phần đem lại thành công chung cho ngành thủy sản nói riêng, ngành nông nghiệp nói chung.

Trong ảnh: Mô hình nuôi tôm công nghệ cao phát triển tại nhiều địa phương - Ảnh:Minh Triết

Báo động tôm sú

Tính đến hết tháng 10/2016, giá trị xuất khẩu tôm đạt 2,58 tỷ USD, tăng 5,2% so cùng kỳ năm 2015. Đây là con số ấn tượng nếu biết rằng nhiều quốc gia xuất khẩu tôm đang chìm vào khủng hoảng, như Ấn Độ, Indonesia… Mặc dù, dự báo về một ngành tôm khó khăn của thế giới trong năm 2016 đã được các chuyên gia đưa ra từ cuối năm 2015, song dường như chỉ ngành tôm Việt Nam là kịp ứng phó và nắm bắt được cơ hội của mình.

Mặc dù tình hình ngập mặn và thời tiết bất lợi nhưng diện tích nuôi tôm vẫn tăng. Ước diện tích nuôi tôm nước lợ 10 tháng đầu năm đạt 678.000 ha, tăng 2,3% so cùng kỳ năm trước (trong đó: tôm sú là 596.000 ha, tôm thẻ chân trắng 82.000 ha), sản lượng 433.000 tấn, tăng 1,7%). Các tỉnh ĐBSCL, diện tích tôm sú ước 565.611 ha (tăng 1,7%), tôm thẻ chân trắng ước đạt 65.297 ha (tăng 11,8%).

Tuy có bước phát triển đáng ghi nhận, nhưng rõ ràng ảnh hưởng của biến đổi khí hậu vẫn để lại tác hại lớn cho ngành tôm, điển hình là với tôm sú; với diện tích bán thâm canh và nuôi quảng canh hứng chịu nhiều thiệt hại do ngập mặn và diễn biến khí hậu phức tạp.

Tính tới tháng 10 năm nay, giá trị xuất khẩu các sản phẩm tôm thẻ chân trắng tăng 11% nhưng tôm sú giảm 5% so cùng kỳ năm ngoái; nguyên nhân chủ yếu là nguồn cung của tôm sú giảm nghiêm trọng. Dự báo xuất khẩu tôm nước lợ cả nước năm 2016 vẫn tăng, tuy nhiên trong bức tranh này, việc con tôm sú, sản phẩm chủ lực một thời của Việt Nam trên đà suy giảm là dấu hiệu đáng lo ngại.

Thị trường phục hồi nhưng còn rủi ro

So với năm 2015, năm 2016 các thị trường chủ lực của xuất khẩu tôm Việt Nam có sự hồi phục. Theo đánh giá của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong 10 tháng đầu năm Mỹ tăng 23,36%, EU tăng 19,23%, Nhật Bản tăng 18,32%, Hàn Quốc tăng 8,8%...

Sở dĩ các thị trường “ăn hàng” Việt Nam khá nhiều là do Ấn Độ giảm sản lượng do dịch bệnh đốm trắng tại vùng Tamin Nadu, tôm sú tại Banglades, Indonesia giảm do biến đổi khí hậu… Song điều đáng lo ngại là tình hình kinh tế thế giới vẫn còn nhiều biến động, khiến xuất khẩu tôm sang EU, ASEAN, Trung Quốc, Mỹ Latinh đều gặp khó về động tỷ giá ngoại tệ, sự tăng giá mạnh của đồng USD so với các ngoại tệ khác như euro, yên Nhật…

Xuất khẩu tôm Việt Nam đang có những bước phát triển đột phá với tôm thẻ chân trắng, vốn được nuôi công nghiệp thành công và mật độ nuôi thả dày đặc, nhưng người nuôi cho rằng lợi nhuận từ nuôi tôm thẻ chân trắng lại không tốt như nuôi tôm sú, do chi phí thức ăn chiếm tới 70%. 

Nỗ lực cải thiện con giống

Năm 2016 ghi nhận nhiều mô hình nuôi tôm mới đi vào hoạt động và phát huy hiệu quả, chính nhờ vậy đã giữ vững được sản lượng và giảm thiểu thiệt hại do khí hậu và dịch bệnh tác động.

Điều đáng ghi nhận là chất lượng con giống quyết định 70% sự thành công của người nuôi tôm thịt, trong năm 2016, các cơ sở nuôi tôm giống đã có nhiều bước tiến trong đầu tư, nghiên cứu và chuyển giao con giống chất lượng. Từ cuối năm 2015, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I đã nghiên cứu tìm được 4 tổ hợp lai chất lượng để sản xuất tôm giống. Tập đoàn Việt - Úc sản xuất được 5.000 - 10.000 tôm bố mẹ thẻ chân trắng, có thể đáp ứng được 50 - 55% nhu cầu giống của Tập đoàn. Trong khi, cả nước đã sản xuất được hơn 57 tỷ con giống (trong đó, tôm thẻ chân trắng gần 40 tỷ và tôm sú hơn 15 tỷ). Tuy thị trường vẫn còn nhiều con giống trôi nổi hoặc dùng tôm thịt làm tôm giống bố mẹ, song các công ty và hiệp hội tôm giống đang được các cơ quan ban ngành kiểm soát chặt chẽ hơn, từ đó đưa ra được lượng con giống tốt nhiều hơn.

Cuộc đua năng suất

Ngành tôm đang chịu sự cạnh tranh gay gắt về giá thành, do đó vấn đề năng suất ngày càng được quan tâm. Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân giá thành nuôi tôm ở Việt Nam còn cao là do năng suất chúng ta quá thấp, lạc hậu. Trong khi diện tích nuôi tôm sú quảng canh ở Việt Nam vào khoảng gần 600.000 ha nhưng năng suất mới chỉ 150 - 300 kg/ha/năm; thì tại Ecuador, họ đã đạt năng suất nuôi khoảng 2.300 tấn/ha/năm! Theo Bộ NN&PTNT, tính đến ngày 21/10, diện tích nuôi tôm sú đạt 594,292 nghìn ha, sản lượng 205,049 nghìn tấn; diện tích tôm thẻ chân trắng là 83,769 nghìn ha, sản lượng 241,707 nghìn tấn.

Năng suất thấp là một trong những lý do dẫn đến khan hiếm tôm nguyên liệu, bên cạnh những mất mát do dịch bệnh và thời tiết. Trong 6 tháng đầu năm 2016, ngành thủy sản Việt Nam đã nhập khẩu nguyên liệu lên tới 485 triệu USD, trong đó tôm chiếm cao nhất, tới 37% và các doanh nghiệp vẫn sử dụng khoảng 17% nguyên liệu tôm nhập khẩu để chế biến.

Đổi mới công nghệ và mô hình nuôi tôm

Để tăng năng suất, ngoài việc nghiên cứu cung cấp con giống sạch bệnh và khỏe mạnh, nguồn thức ăn tốt, các cơ sở nuôi tôm đang cố gắng đổi mới công nghệ và đa dạng hóa mô hình nuôi. Ngày nay, người nuôi tôm đã quan tâm hơn nhiều đến các công nghệ, kỹ thuật mới. Đó được đánh giá là điểm mạnh của nghề tôm Việt Nam so với các nước.

PGS.TS Hoàng Tùng, Cố vấn Khoa học của Skretting Vietnam đánh giá cao các mô hình ao nhỏ, lót bạt, có hố thu chất thải và xi phông hàng ngày, trang bị đầy đủ hệ thống quạt, sục khí cung cấp ôxy hòa tan, không lạm dụng hóa chất hoặc thuốc kháng sinh, lựa chọn và sử dụng đúng cách chế phẩm vi sinh có chất lượng, lựa chọn nguồn tôm giống tốt, chia vụ nuôi thành hai giai đoạn… đã mang lại những thành công cao hơn cả mong đợi. Năng suất nuôi ổn định ở mức 30 - 40 tấn/ha/vụ với chi phí sản xuất 61.000 - 72.000 đồng/kg, đảm bảo lợi nhuận cho người sản xuất.

Công ty TNHH SX&TM Trúc Anh áp dụng mô hình nuôi tôm sinh học 2 giai đoạn áp dụng công nghệ Biofloc trong năm 2016. Hay Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P. Việt Nam đang triển khai có hiệu quả mô hình nuôi tôm CPF-Combine Program. Nhiều hộ nuôi tôm cũng chuyển sang mô hình nuôi tôm bền vững với việc áp dụng tiêu chuẩn VietGAP. Dự án nuôi tôm bền vững tại Cà Mau đã phát triển được 10 vùng nuôi tôm tại địa bàn 5 huyện (Đầm Dơi, Cái Nước, Phú Tân, Năm Căn và Ngọc Hiển), với diện tích 2.270 ha, 1.300 hộ dân, lập thành 53 tổ cộng đồng quản lý vùng nuôi, tại mỗi vùng nuôi có 1 tổ tư vấn hỗ trợ kỹ thuật.

Năm 2016 đánh dấu sự trưởng thành của ngành nuôi tôm Bạc Liêu, với quyết tâm xây dựng thủ phủ nuôi tôm hiện đại, kết hợp các thành tựu khoa học kỹ thuật, liên kết bốn nhà. Ngoài ra, từ một tỉnh chủ yếu nhập các con giống từ miền Trung, nay Bạc Liêu trở đã thành trung tâm sản xuất tôm giống (với khoảng 200 cơ sở sản xuất tôm giống, công suất trên 20 tỷ con/năm). Bạc Liêu đã quy hoạch xây dựng được hơn 128.000 ha nuôi trồng thủy sản (đứng thứ 2 cả nước), 21 nhà máy chế biến tôm xuất khẩu. Văn phòng Chính phủ mới đây đã thông báo kết luận của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đồng ý về chủ trương định hướng “Xây dựng Bạc Liêu trở thành trung tâm ngành công nghiệp tôm cả nước”.

Những dấu hiệu này cho thấy ngành nuôi tôm Việt Nam đang được các cấp chính quyền quan tâm nhiều hơn và việc xây dựng ngành tôm hiện đại đang thu hút sự quan tâm đầu tư của nhiều địa phương mở ra một thời kỳ phát triển mới cho tôm Việt.